Pensjonat Papy Szymańskiego

Edward Rostal
Tel-Aviv

PENSJONAT PAPY SZYMAŃSKIEGO

    Tytuł artykułu Pensjonat Papy Szymańskiego brzmi może trochę sielankowo, a faktycznie jest to nazwa, określano dom znanego i szanowanego nauczyciela w Ostrowcu Kieleckim (dziś Świętokrzyskim), w którym udzielał on schronienia nieszczęśliwym Żydom. A wspomnianą nazwę zawdzięcza dom „Papy” Szymańskiego także temu, że był on czynnym członkiem PPS i pierwsze litery tytułu odpowiadają nazwie Polskiej Partii Socjalistycznej. Papa Szymański wychował swoje córki w duchu postępu i miłości bliźniego, dlatego też, gdy rozpoczął się okres prześladowania Żydów w tym mieście, zaofiarowały one same pomoc Żydom, nie czekając nawet, aż ci się do nich zwrócą.

    Jedna z tych córek, p. Ewelina Lipko-Lipczyńska (z domu Szymańska), jest obecnie nauczycielką w Warszawie. Poznała ona p. Wachholder [powinno być: Wacholder] (z domu Rosenman) jeszcze w okresie, gdy razem uczęszczały do szkoły w Ostrowcu Świętokrzyskim. Potem studiowały razem w Warszawie, nie będąc ze sobą w kontakcie. Gdy wybuchła wojna, wróciły do Ostrowca Świętokrzyskiego. Nastąpiły ciężki dni. Getto zostało zamknięte. I wówczas p. Ewelina zjawiła się u swojej koleżanki i zaproponowała jej pomoc. Zabrała ją do „Pensjonatu Papy Szymańskiego”, zaopatrzyła w papiery „aryjskie” i odtąd Żydówka występowała jako Zinaida Piekarczyk… mahometanka. Papierów dostarczył szwagier p. Eweliny, p. Kryczyński, który był rzeczywiście mahometaninem. Wysłano p. Szoszanę Wacholder do Warszawy, gdzie pracowała w domu lekarza, dra Śmigóry. Po denuncjacji spędziła rok na Pawiaku, w celi szwaczek, ale znowu udało się ją uratować.

    Pani Ewelina i jej siostry mają na swoim „koncie ratowniczym” szereg osób, a wśród nich pp. Cyrylę Rakocz (obecnie w Hajfie), Marię Ryba (obecnie w Izraelu), Stefanię Kowalską i jej córkę (teraz w Hajfie), panią Dratwer (obecnie w Bat Jamie) itd.

    Ewelina Szymańska miała kontakty z PPS, będąc wówczas członkinią ZNMS (Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej), a w czasie wojny aktywistką organizacji WRN. Nie zawahała się ona przed żadnym krokiem, który mógłby – pomimo wielkiego ryzyka – przyczynić się do jej akcji ratowniczej.

    Gdy jakaś kobieta z Chmielowa poznała dziecko Stefanii Kozłowskiej (dawniej Gurfinkiel) i groziło, że zawiadomi o tym Niemców, Ewelina powzięła natychmiastową decyzję: matka, Stefania, znajduje się w Warszawie na „aryjskich” papierach; trzeba dziecko natychmiast wywieźć z Ostrowca do Warszawy. Wieczorem wzięła 3-letnie dziecko na ręce i zaniosła na stację. Ale jakiś młody „szmalcownik” zażądał okupu, domyślając się, że to nie jest dziecko p. Eweliny. Ta jednak nie miała pieniędzy. Zwymyślała chłopca w taki sposób, że się przestraszył i uciekł. Dziecko zostało uratowane.

    „Jakie pobudki kierowały panią w akcji ratowania Żydów?” – zapytuję p. Ewelinę. „Rodzice wychowali mnie w tym duchu. Chciałam ratować ludzi, a wobec tego, że Żydzi byli najbardziej zagrożeni – ratowałam Żydów. Akcja ta powiodła się także dlatego, że nasi sąsiedzi, którzy niewątpliwie wiedzieli o tym, co robimy, odnosili się z szacunkiem i miłością do mych rodziców i – milczeli. Pensjonat Papy Szymańskiego – był więc tabu”.

„Izraelskie Nowiny i Kurier”, lipiec 1966.

Źródło: „Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939-1945”, Kraków 1969, s. 527-528

Rada Miasta w latach 1936-1939

Książka protokołów Rady Miejskiej, akta za lata 1936-1939, kart 175 Akta sporządzone w ręcznie w języku polskim.
Wśród 32 radnych wchodzących w skład Radym Miejskiej w Ostrowcu Św. było 13 osób pochodzenia żydowskiego, a mianowicie: Abram Bajnerman, Jankiel Blikzylber, Josek Finkielsztajn, Josek Halpern, Izrael Idel Hejne, Lejbuś Fiszel Hejne, Moszek Szyja Lederman, Jakób Icek Rubinsztajn, Szyja Ryba, Dawid Zylberdrut, Szmul Zysman, Mojżesz Schieber, Róża Schieberowa. Przedstawiciele społeczności żydowskiej wchodzili również w skład różnego rodzaju komisji. W protokołach z zebrań Rady Miejskiej pojawiają się uwagi wygłaszane przez radnych pochodzenia żydowskiego. Podczas zebrań były również rozpatrywane sprawy dotyczące społeczności żydowskiej w Ostrowcu Św. Chociażby kwestia zamiany placów między władzami miasta a J. Krongoldem (k. 16).

Źródło: Akta miasta Ostrowca Świętokrzyskiego (Sygn. 2891), Archiwum Państwowe w Kielcach.

Wybory do Rady Miejskiej w 1918 r.

„Wybory do Rady Miejskiej w Ostrowcu w 1918 r.”
Waldemar R. Brociek

Konsekwencją postawy Rady Miejskiej w Ostrowcu wobec oderwania Ziemi Chełmskiej i Podlasia na mocy traktatu brzeskiego z 9 lutego 1918 r. był wniosek uchwalony na nadzwyczajnym posiedzeniu w dniu 21 lutego, iż „… na znak protestu wobec C.K. władz okupacyjnych (austriackich – W. R. B.) Rada miasta jako powstała z mianowania (28 listopada 1916 r.), postanowiła rozwiązać się i zwrócić do C.K. Ministeryum Spraw Wewnętrznych z prośbą o możliwie najprędsze rozpisanie wyborów do Rady miasta”.

Do czasu utworzenia nowej Rady Miejskiej gospodarkę miejską wraz z Zarządem Miejskim miała prowadzić powołana na posiedzeniu 21 lutego Komisja Likwidacyjna. W jej skład weszli: ks. Wacław Wodecki, Ludwik Wacholder, Sławomir Czerwiński, Ryszard Kaczyński, Władysław Ptasiński i Władysław Nowakowski. Na pierwszym posiedzeniu 23 lutego komisja dokooptowała jeszcze do swego grona: Władysława Pączka, Kazimierza Wnuka, Piotra Furtowicza, Andrzeja Leśkiewicza, Lejbusia Hejnego, Adama Mrozowskiego oraz jako doradcę prawnego Władysława Rogulskiego. Samorozwiązanie się Rady Miejskiej w Ostrowcu zbiegło się z listem Rady Związków Zawodowych, w którego pierwszym punkcie było wezwanie o podanie się rady do dymisji, ponieważ nie reprezentuje ona ogółu mieszkańców miasta.

Jednak 13 marca Rada Miejska zebrała się ponownie uznając swoją wcześniejszą decyzję za błąd. Odwołując się do uchwały delegatów zjazdu sejmików w Lublinie 25 lutego oraz korzystając z braku porozumienia w powołanej Komisji Likwidacyjnej zarząd miasta po porozumieniu się z członkami Komitetu Obywatelskiego m. Ostrowca oraz znanymi obywatelami postanowił przywrócić poprzednią radę do czasu rozpisania nowych wyborów. Jednocześnie w miejsce wolnych miejsc w radzie wprowadzono dotychczasowych zastępców radnych: Jana Buśkę, Piotra Furtowicza, Tomasza Rudzińskiego i dr Adama Malingera.

Na posiedzeniu Rady Miejskiej 27 czerwca 1918 r. powołano jednogłośnie na członków Komisji Reklamacyjnej przy wyborach do nowej rady radnych: Antoniego Zemstę, Władysława Kanownika i Szyję Milsztajna, zaś spoza rady Stanisława Bratkowskiego, Wolfa Daumana, Kazimierza Zapałowskiego, Romana Sitarskiego i Władysława Pączka.

Wybory do Rady Miejskiej w Ostrowcu na podstawie ordynacji wyborczej z 5 marca 1918 r. odbyły się 10 lipca 1918 r. Komisarzem wyborczym z ramienia C.K. Komendy Powiatowej w Opatowie był Stanisław Eckhardt, jego zastępcą Adam Mrozowski. Wybory odbyły się oddzielnie w każdej z czterech kurii zależnie od stanu posiadania: I – przemysłowców i kupców, II – właścicieli nieruchomości, III – osoby posiadające mieszkania, z których opłacali podatek lokalowy, IV – pozostałych obywateli. Ordynacja preferowała w ten sposób dobrze sytuowanych z niekorzyścią dla szerokich rzesz pracowniczych i biedoty. Z każdej kurii wybierano do rady 8 radnych. Klasy posiadające stanowiące niewielki procent ludności miasta uzyskały olbrzymią przewagę w radzie.

Z kurii I wybrano: Adama Komornickiego, Lejbusia Hejne, Tomasza Głowackiego, Adama Mrozowskiego, Ludwika Daumana, Stanisława Saskiego, Adolfa Szczawińskiego i Michała Szcześniaka, z kurii II: Franciszka Żaka, Józefa Gordona, Karola Lemana, Teofila Reszczyka, Mendela Mintzberga, Michała Witkowskiego, Nusyna Erlicha i Franciszka Wolnakiewicza, z kurii III: Stefana Bałatę, Władysława Roguskiego, ks. Wacława Wodeckiego, Ludwika Wrzosa, Ludwika Wacholdera, Szczepana Gajka, Franciszka Daszkowskiego i dr Piotra Skwarę, z kurii IV wybrano: Jana Dzienniaka, Judkę Racimorę, Władysława Winiarskiego, Kazimierza Zapałowskiego, Jana Dziarmagowskiego, Władysława Buśkę, Wincentego Chmielewskiego i Józefa Krzosa.
Wybory zburzyły dotychczasowy układ sił w Radzie Miejskiej, efektem czego były kłopoty z wyborem burmistrza. 15 lipca na posiedzeniu nowej rady na posiedzeniu nowej rady w tajnym głosowaniu na 31 obecnych radnych 17 głosów padło na radnego narodowości żydowskiej Karola Lemana, zaś 16 głosami przeciw 15 zastępcą burmistrza wybrano Kazimierza Zapałowskiego. Endecja i chrześcijańska demokracja postanowiły nie dopuścić do objęcia stanowiska przez nowego burmistrza. Jeszcze 13 sierpnia odbyło się ostatnie, likwidacyjne posiedzenie starej rady. Natomiast 9 września 1918 r. w czasie posiedzenia nowej rady dotychczasowy burmistrz Ostrowca Edward Wołowski zakomunikował zebranym, iż uchwała z 15 lipca dotycząca wyboru burmistrza i jego zastępcy oraz wyznaczenia dla nich pensji z reskryptem C.K. General Gubernatorstwa w Lublinie z dnia 20 lipca nie została zatwierdzona. Jednocześnie polecono C.K. Komendzie Powiatowej pismem z 2 września przeprowadzenie ponownych wyborów burmistrza w Ostrowcu. Następnie przystąpiono do wyborów. 17 głosami na 31 radnych powołano na stanowisko burmistrza pełniącego dotychczas te obowiązki Edwarda Wołowskiego, większością głosów (18 na 31) wybrano zastępcę burmistrza Kazimierza Zapałowskiego.

Skład Rady Miejskiej w Ostrowcu uległ zmianie po powołaniu rządu Jędrzeja Moraczewskiego (już w Niepodległej Rzeczypospolitej). 9 grudnia 1918 roku na posiedzeniu rady burmistrz odczytał depeszę ministra spraw wewnętrznych Stanisława Thugutta (z PSL „Wyzwolenie”) z poleceniem powiększenia Rady Miejskiej o 16 radnych, aby zyskać pełniejszą reprezentatywność środowisk politycznych. Ponieważ przedstawiciele różnych ugrupowań mieli własne propozycje obsady nowych miejsc Rada Miejska na wniosek burmistrza E. Wołowskiego utworzyła Komisję Porozumiewawczą w składzie: Władysław Roguski, Adam Komornicki, Adam Mrozowski, Jan Dziarmagowski i Ludwik Gauman, która miała wspólnie wyłonić kandydatów na radnych.

Wybrano: Stanisława Medyńskiego, Mieczysława Radzyńskiego, Stefana Kantka, Seweryna Gregorczyka, Teodorę Ptasińską (pierwsza kobieta w składzie Rady Miejskiej), Kazimierza Augustyniaka, Stanisława Szwagierczaka, Romana Gładysza, Władysława Pączka, Józefa Misiurę, Antoniego Żarka, Edwarda Żebrowskiego, Jana Pazderskiego, Stanisława Piotrowicza, Szmula Szera i Abrama Rybę. Rada Miejska wybór kandydatów zaakceptowała. (Protokół Rady Miejskiej w zbiorach Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Ostrowcu).

Źródło: "Walczymy o Stal", 1987 r.

Zobacz też: "Ostrowiecka Rada Miejska w okresie okupacji austriackiej"