Dobra ostrowieckie i ich właściciele

"Gmina Bodzechów. Wczoraj i dziś"

pod red. W. R. Brociek

Ostrowiec Św. 2012

DOBRA OSTROWIECKIE

[…]

W 1827 r. dobra ostrowieckie poddane zostały przymusowej dzierżawie sądowej za niespłacenie długów. Ostatecznie, dobra te, wystawione w 1835 r. na licytację, zakupił w 1836 r. bankier warszawski, Abraham Simon Cohen, jeden z największych wierzycieli Dobrzańskich, działając w porozumieniu z hr. Henrykiem ŁUBIEŃSKIM. Dnia 13 II 1839 r. w Warszawie od Cohena nabył dobra ostrowieckie H. Łubieński, ówczesny wiceprezes Banku Polskiego, zainteresowany tymi dobrami co najmniej co najmniej od 1836 r. W 1842 r. namiestnik cara usunął H. Łubieńskiego z kierownictwa Banku. W 1843 r. dobra ostrowieckie zostały zasekwestrowane przez Bank Polski, który przejął je urzędowo z rąk Łubieńskiego za kontraktem z dnia 19 III 1845 r.

Od Banku Polskiego odkupił dobra ostrowieckie Julian hr. Łubieński (1827-1873), syn Henryka za kontraktem, spisanym w Warszawie dnia 29 I 1867 r. i tegoż samego dnia połowę tych dóbr odstąpił domowi handlowemu S.A. Fraenkla, drugą zaś połowę sprzedał w dniu 30 VIII 1869 r. Antoniemu Edwardowi baronowi FRAENKLOWI, właścicielowi wymienionego domu bankowego. Fraenkel stworzył w posiadanych przez siebie dobrach kombinat przemysłowy (Zakłady Starachowickie, huta Klimkiewiczów, walcownia Irena pod Zaklikowem). Z dóbr ostrowieckich wyłączone już były wtedy ziemie ukazowe włościańskie, a potem mieszczańskie, odpadła też osada fabryczna – cukrownia Częstocice – o powierzchni 91 morgów 56 prętów, dla której w 1871 r. urządzono odrębną księgę wieczystą. W dniu 9 VIII 1880 r. w Warszawie od Fraenkla zakupił dobra ostrowieckie Władysław LASKI i na warunkach intercyzy przedślubnej ofiarował je swojej córce Marii Bercie Karolinie Oktawii Wiktorii (1867 – 1940), od 29 IV 1885 r. żonie Zygmunta Marii Jakuba Filipa Ludwika hr. WIELOPOLSKIEGO (1863 – 1919). Z dóbr tych wyłączono tymczasem teren zajmowany przez kolej żelazną, doprowadzoną do Ostrowca w 1884 r. oraz hutę i osadę fabryczną Klimkiewiczów, dla których założono odrębne księgi wieczyste. Oddzielną księgę urządzono także dla wydzielonego w 1889 r. Nietuliska Małego, sprzedanego w 1909 r. Stefanowi Jabłkowskiemu.

Syn Z. Wielopolskiego Aleksander (1888 – 1937) otrzymał od ojca Sadłowiznę o powierzchni 2.200 mórg. Córka Wielopolskich Maria wyszła za mąż za Tadeusza Halperta i zamieszkała z nim w Jeleńcu. Pozostałą część dóbr ostrowieckich rozparcelowano (m. in. na tym terenie powstała Kolonia Robotnicza). W 1931 r. wdowa po Zygmuncie Maria Wielopolska sprzedała Zakładom Ostrowieckim grunta w Częstocicach wraz z parkiem i pałacem.

FREANKEL ANTONI EDWARD syn Samuela Leopolda Antoniego Freankla i Atali Teresy Józefiny (córki Samuela Zbytkowera) urodzony 25 IV 1809 r. bankier, przemysłowiec. Był współwłaścicielem domu bankowego „S.A.Freankel”; starszym Giełdy Warszawskiej (1843-1865), członkiem Rady Przemysłowej Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych, kuratorem Instytutu dla Moralnie Zaniedbanych dzieci w Mokotowie, kawalerem Orderów Św. Stanisława II kl. i Św. Włodzimierza IV kl. Za zasługi położone przy przeprowadzaniu pożyczki wewnętrznej otrzymał 14 I 1839 r. dziedziczne szlachectwo Królestwa Polskiego, a w 1854 r. tytuł baronowski Cesarstwa Rosyjskiego. Był dwukrotnie żonaty: 1 voto z Bertą Morawską, 2 voto z Aleksandrą von Essen. Zmarł 30 V 1883 r., pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie w krypcie grobowej rodziny Freanklów, Laskich oraz hr. Wielopolskich. Z pierwszego małżeństwa miał syna Mikołaja Jana barona Freankel.

Kiedy w 1867 r. dobra ostrowieckie od Banku Polskiego nabył Julian Łubieński (1827-1873 syn Henryka, tego samego dnia połowę dóbr odsprzedał domowi handlowemu Samuel Antoni Freankel. W 1869 r. druga połowa dóbr stałą się własnością barona Antoniego Edwarda Freankla właściciela wspomnianego domy handlowego. Kiedy w 1870 r. A. E. Freankel nabył zakład wielkopiecowy w Starachowicach, stworzył w posiadanych przez siebie dobrach kombinat przemysłowy (Zakłady Starachowickie, huta Klimkiewiczów, walcownia Irena pod Zaklikowem). Był także udziałowcem Spółki Udziałowej Fabryki Cukru i Rafinerii Częstocice. On także zlecił zaprojektowanie przez architekta Leandro Marconiego pałacu w Klimkiewiczowie (1871 r.). Hojnie wspierał parafie rzymskokatolickie w Ostrowcu i Szewnie. W 1880 r. sprzedał dobra ostrowieckie Władysławowi Laskiemu.

LASKI WŁADYSŁAW KAROL JAN herbu własnego, syn Aleksandra Karola Bernarda bankiera, współwłaściciela domu bankowego „S. A. Freankel” i Berty z Tischlerów, urodzony w Warszawie dnia 21 V 1831 r. Uczył się w Berlinie, zaś uniwersytet ukończył w Dorpacie. Po osiedleniu się w Warszawie został wspólnikiem domu bankowego Antoni Samuel Freankel. Był członkiem Rady Szpitala św. Jana Bożego w Warszawie, opiekunem Instytutu Moralnie Zaniedbanych Dzieci w Warszawie, starszym Giełdy Warszawskiej (1864-1870), członkiem Komisji Umorzenia Długu Krajowego Królestwa Polskiego, członkiem Rady Zarządzającej Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej, rzeczywistym radcą stanu, od 1868 r. dyrektorem Banku Międzynarodowego w Petersburgu, kawalerem Orderu Św. Stanisława III klasy. 9 VIII 1880 r. na mocy kontraktu zawartego w Warszawie zakupił od A. E. Freankla dobra ostrowieckie. W. Laski poślubił Stefanię hr. Ilińską (1841-1920), ich córka Maria 19 IV 1885 r. wyszła za mąż za hr. Zygmunta hr. Wielopolskiego. Zmarł w Dreźnie dnia 7 XII 1889 r.

ŁUBIEŃSKI HENRYK h. Pomian, syn Feliksa i Tekli Teresy Bielińskiej, urodzony w Warszawie 11 VII 1793 r., ziemianin, finansista, przemysłowiec, działacz gospodarczy, […]

W 1829 r. został dyrektorem Banku Polskiego, a następnie, w latach 1832-1842, wiceprezesem tej instytucji. W 1830 r. otworzył z bratem Tomaszem dom handlowy Bracia Łubieńscy i Spółka. Jego dom handlowy rozwinął działalność w czasie powstania listopadowego, sprowadzając z zagranicy materiały wojenne i ekwipunek żołnierski. Założył fabryki: prochu i saletry, warsztaty krawieckie i szewskie. Rozwinął gospodarkę Królestwa Polskiego, zwłaszcza zakłady górnicze. W 1835 r. wystąpił z inicjatywą budowy linii kolejowej łączącej Warszawę z Zagłębiem Dąbrowskim.

Kiedy w 1835 roku dobra ostrowieckie zostały wystawione na licytację kupił je w następnym roku Abraham Simon Cohen bankier warszawski działający w porozumieniu z hr. Łubieńskim. Zlecił plenipotentowi Antoniemu Klimkiewiczowi budowę nowej huty, niedaleko Ostrowca na prawym brzegu Kamiennej. Do 1839 r. stanęły tu dwa wielkie piece z potrzebnymi wydziałami i fabryczną osadą Klimkiewiczowem. Prawnie Łubieński stał się właścicielem dóbr ostrowieckich w 1839 r. i wtedy nastąpiło rozliczenie finansowe z Cohenem.

[…]

WIELOPOLSKI ZYGMUNT h. Starykoń, syn Józefa i Marii z hr. Walewskich, urodzony w Warszawie 2 V 1863 r. wnuk Aleksandra, naczelnika rządu cywilnego Królestwa Polskiego.

[…]
Posiadał akcje Towarzystwa Akcyjnego Fabryki Cukru „Częstocice” i Spółki Akcyjnej Wielkich Pieców i Zakładów Ostrowieckich. (prezes i członek zarządu). Podpisał memoriał złożony 10 XI 1904 r. ministrowi spraw wewnętrznych Rosji Piotrowi Światłopełk-Mirskiemu w imieniu grupy polityków polskich, która utworzyła rok później Stronnictwo Polityki Realnej. Od 1905 r. był prezesem Stronnictwa Polityki Realnej. W 1914 r. jako zwolennik orientacji prorosyjskiej został prezesem Komitetu Narodowego Polskiego w Warszawie, a następnie po ewakuacji do Rosji (do 1917 r.) Na zjeździe przedstawicieli polskich grup politycznych w Moskwie w 1917 r. został głównym przywódcą Rady Polskiej Zjednoczenia Międzypartyjnego powołanej z ramienia demokratów i realistów. Był reprezentantem orientacji prokoalicyjnej uznającej zwierzchnictwo paryskiego Komitetu Narodowego Polskiego. W 1919 r. mianowany posłem RP w Londynie. Zmarł w Warszawie 17 V 1919 r. i został pochowany na cmentarzu Powązkowskim. Od 1885 r. żonaty był z Marią Laską (1867-1940), która w posagu wniosła dobra ostrowieckie. Mieli trzech synów: Władysława (1896-1916), Józefa Aleksandra (1886-1961) i Aleksandra Władysława (1888-1937) oraz córkę Marię Stefanię (1891-1976) żonę Tadeusza Halperta. W kościele św. Mikołaja w Szewnie znajdują się dwie tablice marmurowe poświęcone Wielopolskim, m.in. pamięci Władysława Wielopolskiego poległego jako ochotnik chorąży pułku preobrażeńskiego armii rosyjskiej pod Stochodem 28 VII 1916 r.

Maria z Laskich Wielopolska z synem Józefem