Wieszak

Dzięki uprzejmości Doroty Kowalczyk. Fot. W. Mazan

Martwa natura z synagogą

Fotografia ze zbiorów Tadeusza Religi.

Blondynka i brunetka

"Blondynka i brunetka / Indianka i Indianka", 2014
fotokolaż
kolekcja MoMA Sao Paulo

W tej pracy pokazuję obok siebie zdjęcie moich ciotek z Ostrowca Świętokrzyskiego i fotografię dwóch Indianek z Brazylii.

Anna Bella Geiger (pl, eng)
wystawa "Mapy pod niebem Rio de Janeiro" w Zachęta - Narodowa Galeria Sztuki

Pałac Fraenkla

s. 77

W 1835 r. dobra ostrowieckie zostały wystawione na licytację. Trybunał Cywilny I-ej Instancji Województwa Sandomierskiego na audiencji publicznej w sprawie o przymusową sprzedaż dóbr Ostrowca i Nietuliska Małego wydał 18 V 1836 r. w Radomiu wyrok przysądzający te dobra Abrahamowi Simonowi Cohenowi, bankierowi warszawskiemu. A. S. Cohen działał w porozumieniu z hr. Henrykiem Łubieńskim. Na Kuźni stał wielki piec, fryszerki, kuźnia, tartak i młyn dzierżawione wówczas przez H. Łubieńskiego (1793-1883) wiceprezesa Banku Polskiego. Łubieński planował kupienie dóbr ostrowieckiech, aby tu rozwinąć przemysł hutniczy. Ponieważ nie chciał rozgłosu, podstawił do licytacji Cohena. O tym, że traktował dobra ostrowieckie jako własne świadczy zlecenie plenipotentowi Antoniemu Klimkiewiczowi (ok. 1800-1870) budowy nowej huty, niedaleko Ostrowca na prawym brzegu Kamiennej. […]

s. 84

W 1839 r. Henryk Łubieński stał się prawnie właścicielem dóbr ostrowieckich i wtedy nastąpiło rozliczenie finansowe z A.S. Cohenem. Do 1839 r. stanęły nad Kamienną 2 wielkie piece z potrzebnymi wydziałami i fabryczną osadą zwaną Klimkiewiczowem. […]

s. 85

W 1867 r. od Banku Polskiego dobra ostrowieckie nabył Julian Łubieński (1827-1873) syn Henryka. Tego samego dnia połowę dóbr odsprzedał Domowi Handlowemu SamuelaAntoni Fraenkel. W 1869 r. druga połowa dóbr stała się własnością barona Antoniego Edwarda Fraenkla właściciela wspomianego domu handlowego.

A.E. Fraenkel stworzył w posiadanych przez siebie dobrach duży kombinat przemysłowy, w skład którego wchodziły: huta Klimkiewiczów (późniejsze Zakłady Ostrowieckie) oraz walcownia Irena pod Zaklikowem (zbudowana przez hr. H. Łubieńskiego, właściciela huty ostrowieckiej). W 1870 r. A.E. Fraenkel nabył zakład wielkopiecowy w Starachowicach (w roku 1875 przejęło go Towarzystwo Starachowickich Zakładów Górniczych S.A.) Siedziba Zarządu mieściła się w 1870 r. w Klimkiewiczowie (w 1876 r. w Nietulisku).

[…]

s.86

W 1880 r. dobra ostrowieckie od A.E. Fraenkla kupił bankier warszawski Władysław Laski. Kiedy jego córka Maria Berta Karolina Oktawia Wiktoria (1867-1940) wyszła 19 IV 1885 r. za mąż za hr. Zygmunta Marię Jakuba Filipa Ludwika Wielopolskiego (1863-1919) otrzymała własne dobra ostrowieckie. Z dóbr tych wyłączono wcześniej teren zajmowany przez kolej żelazną, doprowadzoną do Ostrowca w 1884 r. oraz hutę i osadę fabryczną Klimkiewiczów, dla którego założono odrębne księgi wieczyste. W 1885 r. powstała Spółka Udziałowa Zakładów Ostrowieckich Władysława Laskiego i Jerzego Oktawiusza Pastora przekształcona w 1886 r. w Towarzystwo Akcyjne Wielkich Pieców i Zakładów Ostrowieckich. […]

Zygmunt i Maria Wielopolscy zamieszkali w Częstocicach. Tu pałac dla nich projektował architekt Leandro Jan Ludwik Marconi (1834-1919). Wykorzystał on wcześniejszy, niezrealizowany projekt z 1871 r. pałacu wykonany dla barona A.E. Fraenkla, który chciano umiejscowić w Klimkiewiczowie w sąsiedztwie istniejącej huty, prawdopodobnie na terenie późniejszego parku fabrycznego (rysunki architektoniczne L. Marconiego mają podpis: Pałac w dobrach ostrowieckich w Klimkiewiczowie dla bar. Fraenkla) [przyp. 88 – Związki Marconich z Fraenklami były dużo starsze, gdyż w 1851 r. ojciec Leandra Henryk Marconi wykonał projekt kaplicy grobowej Laskich i Fraenklów (potem i Wielopolskich) na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.].

Klimkiewiczów. Niezrealizowany projekt L. Marconiego płacu dla A.E. Fraenkla, elewacja frontowa

j.w. elewacja ogrodowa

s. 87

W 1903 r. w Częstocicach Zygmunt hr. Wielopolski posiadał stajnię koni półkrwi (w guberni radomskiej było 20 stajni), oborę z bydłem rasy Simmenthal (w guberni 14 obór), tartak na Kuźni dzierżawiony przez I. Hejnego [przyp. 89 – Kalendarz informacyjny Guberni Radomskiej na 1903 rok, Radom 1903, str. 131-132, 249.].

Źródło: Waldemar Ryszard Brociek „Dwór i folwark w Częstocicach. Częstocice – ośrodek administacyjny dóbr ostrowieckich” [w:] „Dwór. Ostoja tradycji, zwyczaju, polskości”, Ostrowiec 2009.

Ogrodzenie

Ogrodzenie szkoły Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego,
popularnie zwanej "samochodówką", ul. Mickiewicza, fot. W. Mazan, 2018

j.w.

Ogrodzenie Domu Heinego, fragment zdjęcia poniżej

Dom Heinego, ul. Iłżecka, lata powojenne

dom prywatny przy ul. Orkana, fot. W. Mazan, 2019

j.w.

Dom Heinego

Kamienica przy ul. Iłżeckiej 45 zwana Domem Heinego,
na akwareli Jana Fazanowicza z okresu II wojny światowej, gdy mieścił się w niej Judenrat.
 Zbiory MHA w Ostrowcu Św.

Smołopap - Fabryka Krongoldów

Przy obecnej ulicy żabiej (w czasach PRL ul. H. Sawickiej a jeszcze wcześniej ul. Ignacego Daszyńskiego) funkcjonowała wytwórnia smarów i tektury smołowej „Smołopap” przed wojną należącą do braci Chaskiela i Jonasza Krongoldów. Byli oni również właścicielami jednej z pięciu przedwojennych garbarni, która jednak splajtowała w 1930 e. Lepiej powodziło się Smołopapowi, który był zaliczany do wiodących zakładów branży chemicznej w przedwojennym Ostrowcu Świętokrzyskim (razem z wytwórnią świec i mydła Rozencwajga, Blumenfelda i Rozenmana oraz fabryką mydła i pasty do butów Bedermana [Lederman?]). Fabryka braci Krongoldów zatrudniała kilkanaście osób i specjalizowała się w produkcji papy i lepiku. Po przejęciu fabryki hitlerowcy nadzór nad produkcją powierzyli przesiedlonemu z Leszna do Ostrowca na początku 1940 roku volksdeutschowi Ludwikowi Krzymińskiemu, którego noszący to samo imię syn należał do ostrowieckich struktur AK. Po wojnie zakład kontynuował działalność znajdując się wtedy pod komunalnym zarządem. Wiadomo, że w 1946 roku Smołopap wytwarzał 35 tysięcy rolek papy i ponad 28 ton lepiku osiągając niezłe wyniki finansowe, co skłoniło żołnierzy z podziemnej organizacji Wolność i Niezawisłość do przypuszczenia ataku na kasę fabryki przy Żabiej. W czasie okupacji większość prawowitych właścicieli z rodziny Krongoldów zginęła. Ustalono, że Chaskiel Krongold przeżył likwidację getta w październiku 1942 roku i trafił do żydowskiego obozu pracy na łąkach Częstocickich, ale wraz z grupą innych więźniów został rozstrzelany w lesie na drodze do Radomia. Jego żona Chaja zginęła w obozie w Treblince, a synowie Nachman i Baruch także trafili do obozów koncentracyjnych i zostali ofiarami holokaustu. Nieznane są okoliczności śmierci drugiego właściciela Smołapu, wiadomo jednak że udało się przeżyć córce Jonasza Krongolda. Fajga Krongold najpierw ukrywała się w polskiej rodzinie korzystając z fałszywych dokumentów wystawionych na nazwisko Felicja Kwiatkowska, a następnie wyjechała do Warszawy i rozpoczęła działalność w antyhitlerowskiej, prawdopodobnie akowskiej konspiracji. Po wyparciu Niemców z Ostrowca Świętokrzyskiego F. Kronogold wróciła do rodzinnego miasta i zamieszkała w domu przy ulicy Sienkiewicza 34 (w czasie okupacji i zaraz po była to ulica Radomska). Na miejscu dowiedziała się że nikt z rodziny nie przeżył wojny, a fabryka braci Kronogoldów ocalała z wojennej pożogi i przeszła pod zarząd komunalny. W marcu 1945 roku członkowie poakowskiej konspiracji (m.in. Ludwik Krzymiński, syn zarządcy Smołopapu z czasów wojny i Kazimierz Markwart) przepuścili atak na mieszkanie Bajgli Kronogold, ponoć w celu odebrania jej listy osób współpracujących z hitlerowcami. W strzelaninie zginęły cztery osoby, w tym sama F. Krongold. Wojnę przeżyła natomiast Ruth Parades [powinno być Pardess] z domu Schwarz, urodzona w 1940 roku wnuczka Chaskiela Krongolda, którą jej matka w 1942 roku wywiozła z ostrowieckiego getta najpierw do Sambora, a następnie do wsi Kliny, gdzie małą Ruth troskliwie się polska rodzina Plewów. Dziewczynka została ochrzczona i otrzymała nowe imię Antonina. Zaraz po wojnie matka tj. Guta Schwarz wróciła po nią, by następnie razem wyjechać do Izraela i zamieszkać w kibucu. Przed rokiem (tj. 2014) Ruth Pades, jako ceniona psycholog towarzyszyła grupie izraelskiej młodzieży, która m.in. odmówiła modlitwę kadisz na ostrowieckim kirkucie. Pamiątką po tej wizycie jest przekazany kustoszowi Muzeum Historyczno-Archeologicznemu rytualny świecznik z dedykacją poświęconą rodzinie Krongoldów.

Źródło: Rejestr tego co było, a nie jest

Ruth Webber

Makabi

W sierpniu 1931 r. „Przegląd Sportowy” odnotował wizytę ostrowieckiej Makabi w Opatowie, gdzie piłkarze tego żydowskiego klubu ulegli OKS 0:3.

W 1932 roku, już na drugim stawie, pływacy KSZO wybudowali po godzinach pracy lepszą pływalnię. Jej otwarcie odbyło się 19 czerwca 1932 r. Z tej okazji zorganizowano zawody międzyklubowe z udziałem żydowskich klubów sportowych Makabi i Gwiazdy z Ostrowca oraz zawodników niestowarzyszonych. W trakcie zawodów rozegrano dziewięć konkurencji2.

Ziemia Radomska z 5 maja 1932 r., nr 102.
3 maja rozegrano w godzinach popołudniowych mecz KS Strzelec - ŻKS Makabi. Mecz został przerwany przy stanie 1:1, gdyż Makabi kilka minut przed końcem meczu zeszła z boiska.

Ziemia Radomska z 20 maja 1932 r., nr 117
Wyniki „świątecznych zawodów” KSZO II - ŻKS Gwiazda 1:0. Gracze ŻKS tradycyjnie zeszli z boisk przed końcem meczu.

Ziemia Radomska z 20 maja 1932 r., nr 117
22 maja odbył się towarzyski mecz Makabi Wierzbnik - Gwiazda Ostrowiec 4:2. Sędziowali Marciszewski i Zbroja.

Ziemia Radomska z 2 czerwca 1932 r., 123
Odbył się tu mecz PKS Ostrowiec - Makabi Ostrowiec 3:0 (1:0). Bramki strzelili Kostlicha (chyba Kostucha) i Sumera. „Nowo zorganizowana drużyna policyjna okazała się groźnym przeciwnikiem drużyn miejscowych. Zainteresowanie meczem duże, pomimo złej pogody.

Ziemia Radomska z 12 czerwca 1932, nr 132
5 czerwca w niedzielę PKS - ŻKS Gwiazda 5:0, Sumera 3, Pająk 2. Młoda drużyna policyjna wykazuje się nadal jako ambitny zespół.
12 czerwca rewanż

Ziemia Radomska z 15 czerwca 1932, nr 134
W sobotę (11 czerwca) na boisku miejskim został rozegrany mecz pomiędzy KS Strzelec - Gwiazda 1:0

Ziemia Radomska z 15 czerwca 1932, nr 134
W sobotę (11 czerwca) na boisku miejskim został rozegrany mecz pomiędzy KS Strzelec - Gwiazda 1:0

12 czerwca PKS - Makabi 3:2, gra b. ambitna, obie drużyny pracowały na zwycięstwo
Ziemia Radomska z 22 czerwca 1932 r., nr 140

17 czerwca na boisku miejskim odbył się mecz pomiędzy ŻKS Makabi i Tur 2:0.
Ziemia Radomska z 19 sierpnia 1932, nr 188

W bieżącym sezonie piłka nożna rozwinęła się w Ostrowcu z powodu budowy boiska przez Związek Strzelecki i działa 6 klubów. Ostatnio powstał KS Rezerwa i Polska Praca. Efektem wzrostu znaczenia piłki nożnej może być wynik meczu 2 p.p. Leg z Sandomierza ze Strzelcem 2:2.
Gazeta podaje nieoficjalną tabelkę ostrowieckiej gry w piłkę nożną (może to turniej siódemkowy?), uwzględniając w niej dwa walkowery za zejście z boiska klubów Makabi i Gwiazda.

1. PKS 12:4
2. Strzelec 17:4
3. KSZO 8:3
4. Makabi 6:15
5. TUR 3:15
6. Gwiazda 1:15

Przegląd Sportowy z soboty 26 maja1934, nr 42,
KSZO II - Makabi 3:1.

Przegląd Sportowy z 9 czerwca1934, nr 46,
w Ostrowcu mecz Makabi Ostrowiec - KSZO II 2:1

Przegląd Sportowy z 16 czerwca1934 r., nr 48
w meczu o mistrzostwo klasy C KSZO - Makabi 3:1 (chyba KSZO II)

Przegląd Sportowy z 30 czerwca1934, nr 52,
Mecz Unia II - Makabi 3:1.

Przegląd Sportowy z soboty 14 lipca 1934 r. nr 56
o mistrzostwo klasy C Makabi Ostrowiec - Strzelec Opatów 3:0.

Przegląd Sportowy z 4 sierpnia1934, nr 61,
Makabi Ostrowiec -Gwiazda Wierzbnik 6:0

Przegląd Sportowy z 11 sierpnia 1934 r., nr 63
W powtórzonym meczu klasy C Makabi Ostrowiec - Rezerwa 3:1.

Przegląd Sportowy” z 25 sierpnia 1934 r. nr 68,
Makabi pobiła Sokół Tarnobrzeg 4:1.

Przegląd Sportowy z 1 września 1934 r. nr 70.
w meczu drużyn żydowskich Wierzbnik - Makabi 3:5

Przegląd Sportowy z 15 września 1934 r., nr 74.
Turniej piłkarski o mistrzostwo miasta przyniósł w finale zwycięstwo KSZO nad TUR 4:1, bramki Siejko - 2, Artykiewicz 2. W półfinale KSZO wyeliminował Makabi.

Przegląd Sportowy z 22 września 1934 r. nr 76,
Suchedniów: Makabi Ostrowiec-Sarmacja (zespół klasy B) 2:2

Przegląd Sportowy z 13 października 1934, nr 82 sobota
KSZO III - Makabi 7:1.

Przegląd Sportowy z 20 października 1934, nr 84
KSZO-Makabi 1:0, Artykiewicz

Przegląd Sportowy z 10 listopada 1934 r. nr 90
Mistrz Kl. B KSZO II- Makabi 1:1, Hytler Głowacki

„Przegląd Sportowy” z 12 września 1935 r., nr 97.
Dobrze rozwijająca się sekcja piłkarska ŻTGS Makabi po ustąpieniu z prezesostwa p. M. Altermana nie daje o sobie znaku życia.

Ziemia Radomska z 20 maja 1932 r., nr 117
Podczas zawodów ŻKS Makabi na trasie 36 km Ostrowiec-Sienno uzyskano następujące wyniki: M. Najnudel- 1 godz. 10 minut, L. Worcman- 1 godz. 15 minut i Gottlieb 1 godz. 20 minut.

Po 1935 r. nie napotkałem na żadne info odnośnie klubów żydowskich

Informacje na temat Żydoskiego Klubu Sportowego Makabi w Ostrowcu zgromadził i życzliwie udostępnił Waldemar Frańczak.

Rubin Katz

Szkic

Szkic wskazujący miejsce pogrzebania pięciu Żydów, w tym dwoje dzieci, którzy zostali zamordowani w kwietniu 1943 r.
w mieszkaniu Józefa Machuli w Kosowicach

Źródło: "Tadeusz Kalita 'Spóźniony' melduje. Okupacja niemiecka i rzeczywistość PRL w donosach agenta UB/SB", opracował Jerzy Mazurek, Warszawa 2018.

Czytaj też post z kwietnia 2017: Mord w Kosowicach

Ostrowieckie kuczki

Kuczka w oficynie kamienicy Rynek 35, fot. W. Mazan, 2018 r.

Kuczka na domu przy ul. Cegielnianej 18, fot. W. Mazan, 2018 r.

Kuczka na kamienicy przy ul. Szerokiej 14 (w głębi w centrum), fot. W. Mazan, 2012 r.

Czytaj Kuczka - definicja i funkcja

Ślad po mezuzie

Dom Rosseta, widok od podwórka, kuczka znajdowała się w lewej oficynie na pierwszym piętrze
w miejscu małego okienka, fot. W. Mazan, 2016 r.

Drzwi oficyny na piętrze, w futrynie widoczny ślad po mezuzie,
obecnie nie istnieje, fot. W. Mazan, 2016 r.

Zobacz też post z 2016 roku Mi Polin w Ostrowcu

Kuczka Rosseta

Ostrowiec, widok starego miasta od południa, na pierwszym planie budynki straży pożarnej przy Alei 3 Maja,
w głębi stara zabudowa ul. Młyńskiej i wysoka kamienica czynszowa Saskiego przy ul. Górzystej,
powyżej nowe bloki Osiedla na Skarpie wybudowane w miejscu dzielnicy żydowskiej,
czerwona ramka po prawej stronie zaznacza fragment powiększony na kolejnym zdjęciu,
fot. Dobrosław Kostkowski, przełom lat 50./60. XX wieku

Po prawej kuczka z okienkiem w kształcie gwiazdy Dawida (dziś nie istnieje)
podwórko kamienicy Rosseta przy Alei 3 Maja,
fragment zdjęcia powyżej

"I tak musisz żydów wykończyć"

Źródło: Ryszard Śmietanka-Kruszelnicki, "Podziemie antykomunistyczne wobec Żydów po 1945 roku — wstęp do problematyki (na przykładzie województwa kieleckiego)", 

[w:] "Z przeszłości Żydów polskich", pod red. Jacka Wijaczki i Grzegorza Miernika, Kraków 2005