Ostrowiec Świętokrzyski jewish tombstones

Artykuł w Haaretz: Jewish gravestones used to build wall around Christian cemetery in Polish town

Holocaust Memorial Day

patrz: Historia życia Issera Gebera na Wirtualnym Sztetlu

Dzięki uprzejmości Meira Bulka

Mord w Kosowicach

Jerzy Mazurek 

„Józek, co robisz?”. Zbrodnia na Żydach popełniona przez AK we wsi Kosowice”

[w:] „Zagłada Żydów. Studia i materiały”

Pismo Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN nr 7

Warszawa 2011, str. 395-421

[...]

            Na terenie parafii momińskiej rozegrała się także część tragedii Żydów polskich. O pomocy udzielanej prześladowanym Żydom przez mieszkańców parafii trudno coś powiedzieć. Wiemy, że na poddaszu swojego domu w Kosowicach Wanda Przeobrażeńska przechowywała przez kilka tygodni rodzinę Langerów z Ostrowca Świętokrzyskiego. O innych podobnych przypadkach, jeśli nawet wystąpiły, niewiele nam wiadomo. Największa tragedia wydarzyła się natomiast w kwietniu 1943 r., kiedy to członkowie AK (z placówki Momina) zamordowali pięcioro bezbronnych Żydów, w tym kobietę i dziecko, którzy zatrzymali się w domu Józefa Machuli (1885-1950) w Kosowicach.

             Kim byli zamordowani? Niestety, nie znamy ich danych personalnych. Dokumenty zostały zabrane i zniszczone przez morderców. Wiemy jedynie, że wśród zabitych była czteroosobowa rodzina: lekarz w wieku 40-45 lat, jego żona w wieku 35-40 lat oraz dwójka dzieci – osiemnastoletni chłopiec i dziesięcioletnia dziewczynka. Śladu wskazującego, że rodzina mogła pochodzić z Sienna, niewielkiego miasteczka położonego na północ od Ostrowca Świętokrzyskiego, nie udało się potwierdzić. Najbardziej prawdopodobne jest jednak, że ofiary to mieszkańcy Ostrowca, tym bardziej że z tego właśnie miasta pochodził piąty zamordowany, który był znany w parafii momińskiej przed drugą wojną światową. Niestety jego nazwiska również nie znamy, w okolicy nazywano go Lejbusiem albo Łajbusiem. Wraz ze swym ojcem zajmował się skupem bydła od okolicznych chłopów, a także dzierżawił sady, z których owoce sprzedawał następnie na targu. Pochodził z Łagowa, ale w okresie kontaktów z mieszkańcami parafii momińskiej mieszkał w Ostrowcu Świętokrzyskim. Był młody, mógł mieć około 25 lat.

            […]

            Do tragedii w Kosowicach doszło w okresie wzmożonej walki podziemia AK-owskiego z tzw. bandytyzmem, symbolizowanej właśnie przez Sągajłłę [Witold Sągajjło „Sulima”, 1910-1998, w latach 1941-1944 komendant Obwodu Opatów ZWZ-AK]. Walka z napadami rabunkowymi, które rzeczywiście od 1941 r. osiągnęły rozmiary plagi społecznej, dla niektórych była jednak okazją do rozprawienia się z ludźmi o odmiennych – zazwyczaj lewicowych – poglądach. […]

            Walka z tzw. bandytyzmem stanowiła śmiertelne niebezpieczeństwo dla Żydów. Bardzo często posądzano o ten proceder właśnie ukrywających się Żydów, którym udało się uniknąć zagłady. „Stefański wprawdzie nie mówił mi – zeznał Leon Dąbrowski, uczestnik zbrodni w Kosowicach – że został obrabowany przez grupę żydowską przy użyciu broni, nie słyszałem również o jakimkolwiek innym napadzie dokonanym przez Żydów, byłem jednak przekonany, że Żydzi po ucieczce z getta trudnią się bandytyzmem [sic!]” [przyp. 20 – AIPN Ra, 29/108, Protokół przesłuchania podejrzanego z 28 II 1956 r., k. 206.]. Z kolei Jan Szpinek, kierownik referatu II (wywiad) w Podobwodzie Ćmielów (kryptonim „300”), sądzony po wojnie za wydanie rozkazu likwidacji siedmiorga obywateli polskich narodowości żydowskiej, przebywających w miejscowości Goździelin (gm. Bodzechów), powiedział: „Jeśli zaś chodzi o kwestię żydowską, obecnie daty nie pamiętam, wyszło zarządzenie dowództwa obwodu [opatowskiego – J.M.] do wszystkich członków placówek, by patrolowali swoje tereny i likwidowali ukrywających się Żydów, którzy rzekomo mieli dokonywać kradzieży” [przyp. 21 – AIPN Ki, 9/124, t. 1, Protokół przesłuchania podejrzanego z 25 II 1951 r., k. 255; zob. także akta z procesu: ibidem, t. 4, k. 51-53, 55, 94-101, 169-171.].

            O prześladowaniach Żydów przez żołnierzy AK na terenie parafii momińskiej wiemy z akt śledczych i procesowych oraz informacji Tadeusza Kality, który w czasie okupacji był członkiem sekcji specjalnej AK, a od 1952 r. tajnym współpracownikiem Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego (PUBP), występującym pod pseudonimem „Spóźniony”. Z donosów tego ostatniego i zeznań oskarżonego Dąbrowskiego wiemy, że najbardziej zaangażowani w proceder tropienia Żydów byli Antoni Cichocki i Józef Kotwa.

            Lejbuś, wykorzystując dawne kontakty, próbował przechować się u znajomych gospodarzy. Z zeznań świadka Jana Olecha, mieszkańca Stryczowic, wiemy, że ukrywał się między innymi u Jana Woźnicy. Za udzielone schronienie Woźnica został pobity przez członków AK, dlatego Lejbuś przeniósł się do Worowic, wsi położonej nieopodal Stryczowic. Wytropił go tam jednak Kotwa i – przy udziale Cichockiego – ograbił z pieniędzy (około 60 dolarów), a następnie zamierzał „zlikwidować” go w tzw. dołach stryczowskich. Lejbuś podczas drogi na miejsce kaźni uciekł, o czym Kotwa poinformował kolegów, późniejszych współoskarżonych.

           […]

           W odróżnieniu od porachunków politycznych mord w Kosowicach był więc typowym mordem na tle etnicznym. Jak do niego doszło? Trudno dokładnie odtworzyć sekwencję zdarzeń, gdyż oskarżeni w czasie śledztwa i procesu wielokrotnie zmieniali swoje zeznania. Rozkaz likwidacji Żydów, „gdziekolwiek będą się znajdować”, wydał – jak zeznał Dąbrowski – dowódca drużyny AK w Stryczowicach, Cichocki. Był to wynik wcześniejszych decyzji i ustaleń, jakie zapadały po nabożeństwach, przed kościołem w Mominie. Dąbrowski, któremu – jak sam twierdził - powierzono wykonanie tego zadania, zobowiązał członków sekcji AK, aby w przypadku pojawienia się Żydów natychmiast mu o tym zameldowali. Po otrzymaniu takiego meldunku Dąbrowski zawiadomił podległych Pytlakowi członków sekcji specjalnej: Henryka Przygodę, Stanisława Sobczyka i Jana Kaczorowskiego, a także nienależącego do sekcji Józefa Kotwę.

           Tymczasem wiosną 1943 r. Żydzi ukrywający się na terenie parafii momińskiej, świadomi grożącego im niebezpieczeństwa, postanowili zmienić miejsce swego pobytu. Dokąd zamierzali się przenieść? Pewne przesłanki wskazują, że w okolice wsi Podszkodzie [przyp. 28 – W miejscowości tej Andrzej Śliwka przechowywał i uratował od zagłady Rachmila Weitmana, Sztaję Zweiman i Fajsę Herszek. Zob. Jan Nowak, „Wieś w akcji pomocy Żydom w okresie okupacji”, „Rocznik Dziejów Ruchu Ludowego” 1970, nr 12, s. 350. Niestety w tej samej wsi Niemcy rozstrzelali wdowę Golcową i ukrywanych przez nią Żydów. Wspomina o tym Irena Górska-Damięcka, która w czasie okupacji ukrywała się wraz z mężem we wsi Podszkodzie. Zob. eadem, „Wygrałam życie” Pamiętnik aktorki, Warszawa 1997, s. 123]. Pomni wcześniejszych doświadczeń, przechodzili obrzeżami Stryczowic, starając się uniknąć kontaktu z ludźmi. Wczesnym rankiem, na parę godzin przed zbrodnią, odwiedzili swego dawnego znajomego Piotra Gruszkę, od którego matki Lejbuś dzierżawił przed wojną sad. Prosił on gospodarza, aby „dał mu i jego kolegom kawałek chleba, gdyż są głodni”. Piotr Gruszka zaproponował, aby chwilę poczekali, gotuje bowiem właśnie śniadanie, będą więc mogli zjeść coś ciepłego. „Lejbuś – zeznał po wojnie Gruszka – na moją propozycję się nie zgodził, gdyż jak mi powiedział, nie może u mnie długo przebywać, ponieważ jest ścigany. Przez kogo jest ścigany, nie powiedział mi, ja się też nie pytałem”.

             Następnym miejscem, który odwiedziła pięcioosobowa grupa Żydów, był dom Jana Jańca, zwanego na wsi Zugajem – od nazwiska jego ojczyma. Zwrócili się do gospodarza z pytaniem, czy nie przyjąłby na przechowanie dziewczynki, której ze względu na wiek trudno było dotrzymać kroku dorosłym. Niestety, o pobycie Żydów w zagrodzie Zugaja dowiedział się kopiący w sąsiedztwie studnię Olech, członek AK. Przestrzegł on Jańca-Zugaja, aby nie ukrywał Żydów, gdyż może mieć z tego powodu kłopoty – a następnie złożył Dąbrowskiemu meldunek.

             Uczestnicy mordu, uzbrojeni w broń krótką, zebrali się w Stryczowicach, gdzie doszła ich wieść, że Żydzi udali się do domu Machuli w Kosowicach. W tym właśnie momencie, jak można przypuszczać, dowodzenie całą akcją przejął od Dąbrowskiego dowódca sekcji specjalnej Sobczyk. Śpiesznym krokiem przemieścili się pod wskazaną posesję, a następnie wtargnęli do mieszkania z okrzykiem „ręce do góry” i zaczęli strzelać do znajdujących się tam Żydów. Ponieważ dom Machuli składał się z jednej izby, do której wchodziło się wprost z dworu, mordercy po kolei wpadali do domu i oddawali strzały. Pierwszy otworzył ogień Kotwa, po nim zaczęli strzelać Kaczorowski i Sobczyk. Z mieszkania zostali tymczasem wyprowadzeni gospodarze; zamknięto ich w chlewiku. Do bezbronnych Żydów nie strzelał Dąbrowski, który wszedł do mieszkania, gdy już wszyscy byli zabici, oraz prawdopodobnie Przygoda (tu zeznania są sprzeczne). Wiadomo jedynie, że podczas egzekucji najbardziej bezwzględny okazał się Kaczorowski – to on zastrzelił kobietę, a także dziewczynkę, którą wyciągnął spod łóżka.

           […]

           Sprawcy zbrodni zgodnie potwierdzili, że u pomordowanych nie znaleziono broni ani rzeczy, które mogły pochodzić z rabunku. Mimo to ofiary obrabowano nie tylko z pieniędzy, ale także z garderoby: butów, płaszczy itp. Za udzielone informacje chustkę zamordowanej miał otrzymać Olech, płaszcz jednego z zabitych – jak zeznał Sobczyk – nosił Cichocki. […]

           Kilka godzin po zabójstwie na polecenie członków AK Machula pogrzebał zwłoki zamordowanych w Kosowicach Żydów w nieużywanym dole na ziemniaki. Spoczywają tam do dziś, gdyż po wojnie nie ekshumowano ciał pomordowanych. […]

           Wiedza o tym, co wydarzyło się w kwietniu 1943 r. we wsi Kosowice, przez kilkadziesiąt lat nie wyszła poza lokalną społeczność. Funkcjonowała tylko w świadomości mieszkańców wsi i okolic, przybierając niekiedy formę domysłów i spekulacji. Organy ścigania wszczęły dochodzenie po informacjach od agenta Kality.

           […]

           Wyrok został ogłoszony 8 października 1956 r. Kaczorowskiego i Kotwę sąd skazał na kary po 6 lat więzienia, a Sobczyka na karę 5 lat więzienia. Jednocześnie na mocy amnestii z 2 sierpnia 1945 r i 22 lutego 1947 r. złagodził wyroki Kaczorowskiemu i Kotwie do 2 lat i 3 miesięcy, Sobczykowi zaś do 1 roku 10 miesięcy i 15 dni więzienia. Ponadto ostatniemu na mocy amnestii z 27 kwietnia 1956 r. darował karę w całości. Sąd uniewinnił Dąbrowskiego, gdyż uznał, że bezpośrednio w mordzie nie uczestniczył, skoro przybył na miejsce w momencie, gdy wszystkie ofiary zostały już zastrzelone.

           [...]

           Po przełomie ustrojowej 1989 r. część uczestników zbrodni najwidoczniej uznała, że o wydarzeniach tych nikt tu już nie pamięta, tym bardziej że doczekali się tymczasem awansów i odznaczeń; o ich bohaterskich „czynach” można było nawet przeczytać w książkach [przyp. 52 – Sułowski, „U podnóża Gór Świętokrzyskich...”, s. 73, 83, 89. Ostatnio zob. Dominika Leszczyńska, „Leszek Mądzik. Podróż”, Rzeszów 2009]. W ich biogramach trudno znaleźć jakiekolwiek odniesienia do opisywanych tu wydarzeń, wręcz przeciwnie: można mieć wrażenie, że byli niesłusznie represjonowani. Stąd wiodła już tylko droga na pomnik, który wywołał tyle kontrowersji [przyp. 54 – znalazły się na nim nazwiska Antoniego Cichockiego, Leona Dąbrowskiego i Jana Kaczorowskiego.]. Jedynie Sobczyk – jak się wydaje – zerwał wszelkie kontakty z przeszłością oraz z dawnym środowiskiem.
[...]

Fragment pomnika poświęconego m.in. żołnierzom AK w Mominie

Kosowice, kwiecień 2017 r.

Zobacz też: Żydowski Ostrowiec: Szkic

1915

Panorama Ostrowca, widok od linii kolejowej w kierunku północnym,
kirkut - kępa drzew na horyzoncie po lewej,
na prawo od niego czarny budynek z wysokim spadzistym dachem - synagoga,
autor nieznany, 1915 rok

Źródło: internet

Nowa macewa

Kirkut w Ostrowcu Św., 24 marca 2017, fot. W. Mazan

Wieczne upamiętnienie.

Tu jest pogrzebany

Szlomo Wigdorowicz

Który został zamordowany w domu

28.04 1942,

Mając 18 lat w chwili śmierci.

Na wieczną pamięć.

Rodzina Wider Wigdorowicz

Awigdor.

Tłumaczenie Maciej Tomal

Nieznajomi

Zdjęcia anonimowych osób zostały znalezione (owinięte w gazetę "Lubliner Tugblat" z 15 maja 1924 r.) na strychu kamienicy przy ul. Siennieńskiej 17 w Ostrowcu Św.

"Przebieg wydarzeń"

Jacek Podsiadło

"Włos Bregueta"

Poznań 2016

Jacek Podsiadło

Przebieg wydarzeń

Dnia 22 lipca około godziny 5 po południu na rynku w Ostrowcu

chłopiec żydowski został uderzony kijem

przez Jana Sucholewskiego, epileptyka.

W odwecie chłopak cisnął kamieniem, którym ugodzony

epileptyk Sucholewski doznał ataku epileptycznego.

Policja podniosła go z ziemi, zaniosła do magistratu.

Przechodzący przypadkiem

Józef Sucholewski, brat epileptyka,

wszczął awanturę z żydami.

Żydzi, zabiliście mi brata.

Wieść się rozniosła.

Żydzi zabili epileptyka i chrześcijankę.

Zjedli też jedno dziecko.

Robotnicy z kijami i kamieniami

zgrupowali się w rynku.

Zostało pobitych żydów 24,

z czego dość lekko 23,

1 zaś Jankiel Borenstein umarł.

Wybito szyb około 1000.

Zniszczono okien 24 i drzwi 4.

Jeden z domków żydowskich został poważnie zniszczony.

Masowych kradzieży nie było.

Miały miejsca kradzieże, lecz w małych rozmiarach.

Gone To Pitchipoi

"Gone To Pitchipoi:

A Boy's Desperate Fight For Survival In Wartime"
Rubin Katz

Academic Studies Press, 2013

This vivid and moving memoir describes the survival of a Jewish child in the hell of Nazi occupied Poland. Rubin Katz was born in Ostrowiec Świętokrzyskie, Poland, in 1931. This town, located in the picturesque countryside of central Poland 42 miles south of Radom, had in 1931 a population of nearly 30,000, of whom more than a third were Jews. The persistence of traditional ways of life and the importance of the local hasidic rebbe, Yechiel-Meier (Halevi) Halsztok, as well as the introduction of such modernities as bubble gum, are clearly and effectively described here.
This memoir is remarkable for the ability of its author to recall so many events in detail and for the way he is able to be fair to all those caught up in the tragic dilemmas of those years. It is a major contribution to our understanding of the fate of Jews in smaller Polish towns during the Second World War and the conditions which made it possible for some of them, like Rubin, to survive.

Editorial Reviews
Review
"[Katz's] story is compelling, drawing you in with each twist of fate and ingenuity as he defies detection and death time and time again. Beautifully and insightfully told, his story takes us behind the scenes. We see the normality of life for those who were not under threat and simultaneously the hostility and treachery that threatened those who were marked for death."--Dr. Stephen D. Smith, OBE Executive Director, USC Shoah Foundation Institute

"Although completed more than sixty years after the events it describes, the memoir is remarkable for the ability of its author to recall so many events in detail and for the way he is able to be fair to all those caught up in the tragic dilemmas of those years. It is a major contribution to our understanding of the fate of Jews in smaller Polish towns during the Second World War and the conditions which made it possible for some of them, like Rubin...to survive..." --Antony Polonsky, Brandeis University, Albert Abramson Professor of Holocaust Studies

About the Author
Rubin Katz was born in Ostrowiec Swietokrzyskie, Poland, where his family owned and ran the Amor confectionery factory. He now resides in England, where he founded a successful clothing business under the same name.

Źródło: amazon

Zagłada rodziny Szteinów

Ostrowiec Świętokrzyski, ul. 25-lecia Wolności, na pierwszym planie teren po betoniarni,
na prawo od niebieskiego znaku drogowego piętrowy dom z szarym dachem - był właśnością rodziny Skarbów,
w głębi, przy lewej krawędzi kościół pw. św. Michała Archanioła,
fot. Wojtek Mazan, kwiecień 2014 r.

JANUARY SKARBA ur. 1937r.
nagranie z kwietnia 2014r.

[...]
Tu było ogrodzenie, zaraz za nim było zagłębienie, częściowo jest ono jeszcze widoczne. Myśmy tutaj pasali kozy w okresie okupacji. I przy okazji była jakaś szmacianka, grało się w piłkę. To co pan widzi, o była betoniarnia Wiktorowicza, sięgała do tego wysokiego muru. Tam gdzie stoją te wysokie drzewa, betoniarnia się kończyła. Ten pan Wiktorowicz miał tu domek usytuowany jak tablica "Radom, Rzeszów", tuż przy samym murze. Ja z rodzicami mieszkałem przy ulicy Kamiennej. Ta kamieniczka piętrowa była moich dziadków, potem moich rodziców, a później moja. To był jedyny wysoki budynek, z którego można było prowadzić jakieś obserwacje. I częściowo z tego budynku drewnianego mogli obserwować mieszkający tam pani Łodykowska, pani Kędzierska, pani Dudzina i inni. Podejrzewam, że obserwowali ale nikt do nikogo się nie zwierzał. Z drugiej strony były posesje pana Kusala, pana Ślęzaka, pana Molędy i pana Zycha. To wysokie drzewo to jest jeszcze w posesji naszej. Następne to były niziutkie domy - dziś już ich nie ma - więc nie wiem jak oni mogli obserwować. Ale wiem, że ludzie wymieniali się informacjami. 

Ten pan, tam przy murze, miał dom a tu robił sobie kręgi i bloczki betonowe. Czy on tu mieszkał? Być może tak, w okupację. Jak stąd wychodził a my paśliśmy te kozy, to nie lubił jak się go zaczepiało, bo był trzeźwy. Tylko "dzień dobry", "dzień dobry" i poszedł. Jak już  trzeba było gonić te kozy, tośmy zwlekali celowo, bo on późnym popołudniem wracał. Słychać było, że wraca, bo się darł niesamowicie od mostu. Darł się, śpiewał jakieś rzeczy, nie pamiętam. No to zaczepialiśmy go "Panie Wiktorowicz, daj pan na cukierka". My najmniejsi chłopcy, to mieliśmy najmniej do gadania. Natomiast ci starsi, czy miał kozę czy nie miał, to przychodził, bo wiedział, że ten Wiktorowicz będzie szedł. Pieniądze mu z kieszeni wylatywały, nie zawsze ale wylatywały. Wszystko to przechwytywali ci starsi. A jak szedł, to na rogu był sklep jak kiosk, papierosy, gazety. Pani Swobodzina tam sprzedawała. I był słup ogłoszeniowy, betonowy. Bywało tak, że jak się bardzo opił i doszedł to tego słupa, to macał i zemścił, że go zamurowano. Wtedy ktoś go odciągał: "Panie Wiktorowicz, tędy". Szedł tutaj i już do bramy. Jego żona musiała mieć na imię Kazimiera. Nasze nieszczęście polegało na tym, że moja siostra była także o imieniu Kazimiera. Ona miała 16, 17 lat. Ale jak on szedł od bramy, to szedł prosto na nas i wołał: "Kaziu, nie kochasz mnie?" Ojciec mówił do mojej siostry: "Co ty masz wspólnego z tym człowiekiem?!" Później się okazało, że Kazimiera to była jego żona. Widocznie wiedziała co on robił, no to go odtrącała. A on ciągle stawiał pytania czy go jeszcze kocha. Tak to było. 

Zauważyliśmy, że wciąż ktoś do nas przychodził z sąsiadów. Ojciec z panem Zychem obserwowali teren betoniarni. Zastanawiałem się co oni tak stoją na ganku. A oni obserwowali. Widać było w świetle księżyca ludzi, jak przemykają przy ścianie. Co to za ludzie? Rodzice wiedzieli w czym rzecz. Dla nich nie było to nic nowego. Odgadli wprost, że on przechowuje Żydów. Bo skąd raptem taki człowiek, gdzie interesu w okupację w zasadzie nie było żadnego, ma pieniądze, codziennie jest pijany. I jak to się stało, że idzie, drze mordę i nikt mu nie zwrócił uwagę. Przecież gestapo było na Chmielnej. Albo przekupił tych ludzi albo nie wiem, że bezkarnie sobie chodził. Wprawdzie w dzień, ale w końcu to był Polak. 

I tak gdzieś, to był koniec lata '44 roku, raptem ten pan przestał pić, to znaczy nie chodził już taki pijany i nikogo się tu nie widziało. Moi rodzice i sąsiedzi doszli do wniosku, że ci Żydzi się stąd wyprowadzili. Okazało się, że nie. Nie wyprowadzili się. To znaczy na tamten świat to on ich wyprowadził. 

Pasiemy kozy, to był rok chyba 45 albo 46. Pasiemy kozy i raptem zaczęli nas stąd wyganiać, coś się tu dzieje. No więc dlaczego. Mieliśmy takiego sąsiada Olka Kosiora, on miał zamiłowanie do koni, nadzwyczaj kochał te konie, ciągle się bratał z woźnicami a jak nie to chodzi na targ do chłopów i pomagał przy koniach. On nam powiedział: gdy się ruch zaczął w betoniarni, interes z drenami, bo każdy próbował odbudować gospodarstwo, najczęściej ludzie zaczynali od studni, bo to życiodajna rzecz. Więc kupowali tu dreny i był ścisk niesamowity. A że był bałagan, nikt nie potrafił zaprowadzić porządku, więc każdy jak sobie stanął, jak załadował tak jechał. I w końcu jeden z tych koni z wozem pełen dren, jakoś chcieli cofnąć, zaparł się ten koń i wpadł. Okazuje się, że wpadł do studni. Najpierw straż przyjechała, później jakoś straż znikła i przyprowadzili tutaj jeńców niemieckich, takich zgrzybiałych dziadków w mundurach, może załamani byli i tak wyglądali, w każdym razie byli to ludzie starzy. I oni coś tam przy tej studni grzebali. Już wtedy się dowiedzieliśmy, że wyszło na to, że w tej studni są ci Żydzi, którzy byli tu przetrzymywani. Tak to wyglądało. Wyciągali tych Żydów, mieli tam jakieś osęki, były tam takie beczułki, do tych beczułek ich kości były poprzywiązywane. A on, ten człowiek, zabił tych ludzi, tam ich zamordował, wrzucił do tej studni i denko zrobił drewniane. Gdyby to zasypał, miał tyle czasu, to nieprędko by to wyszło. Później co to było, jak to było nie wiadomo. Tutaj chyba sprawy nie było. Zresztą ja jako dziecko zajmowałem się innymi sprawami, a nie Wiktorowiczem. Ale to mi utkwiło długo i do dnia dzisiejszego. [...] Nic nie zapamiętałem z tych czasów jak pasienie tych kóz i to zdarzenie. [...]

/nagranie i opracowanie tekstu: Wojtek Mazan/

Aron Friedental,                                                                                   Warszawa, 28-go maja 1947 roku

Do Centralnej Komisji Historycznej w Łodzi

              Potwierdzam odbiór listu Panów z dnia 22-go maja rb. i komunikuję co następuje:

Mord dotyczy rodziny Szteinów, która składała się z 4-ch osób: matki, ojca i 2-ch synów. Ojciec, Emil Sztein, był przed wojną właścicielem fabryki wódek i likierów w Krakowie pod firmą "Arkadia". Podczas okupacji został on, jako fachowiec, sprowadzony do Ostrowca i zatrudniony przez jednego z głównych pogromców Żydów Ostrowieckich, Franza Jagera, w fabryce, którą tenże Jager odebrał właścicielowi Żydowi.

               W czasie przebywania w Ostrowcu rodzina Szteinów korzystała ze swych możliwości przy pracy, by nieść pomoc Żydom przebywającym w obozie pracy, istniejącym przy Zakładach Ostrowieckich (Ostrowitzer Hochoffen und Werke).

                25-go lipca 1944 r. w dniu likwidacji obozu rodzina Sztein uciekła do przygotowanej zawczasu kryjówki w mieszkaniu niejakiego Wiktorowicza przez cały rok uprzedni, by tylko zapewnić sobie bezpieczny schron.

                Po oswobodzeniu ustaliliśmy na podstawie poufnie zebranych wiadomości, że 6 dni przed wkroczeniem Armii Czerwonej całą rodzinę zamordowano i zakopano w starej studni na terenie posesji, gdzie mieszkał Wiktorowicz.

                Jako prezes Komitetu Ostrowieckiego przestawiłem w 1945 r. tę sprawę odnośnym władzom, zaś sekretarz naszego Komitetu ob. Elżbieta Stiftarowa osobiście zreferowała dokładny przebieg sprawy, podając nazwiska sprawców mordu oraz miejsca, gdzie zostały zamordowane ofiary.

                Po tym meldunku w r. 1945 władze bezpieczeństwa zatrzymały Wiktorowicza i Kuzduba, lecz zostali oni po pewnym czasie zwolnieni, i sprawa ucichła.

                Dnia 11-go maja r.b. otrzymałem z Ostrowca telegram następującej treści: "Przyjechać natychmiast odnaleziono Szteinów". Pojechałem niezwłocznie i na miejscu ustaliłem następujące szczegóły:

                Posesja, na terenie której popełniono zbrodnię, ostatnio została objęta przez Samopomoc Chłopską. Organizacja ta rozpoczęła remont gmachu. Pewnego dnia wjeżdżający z materiałami budowlanymi wóz, zaprzężony w konie, ugrzązł i konie utknęły w świeżo przekopanej ziemi. W czasie wyciągania wozu z końmi kierownik organizacji zauważył, że w miejscu tym była studnia. Wobec tego, iż kopanie studni leżało w przewidzianym planie robót, postanowił on zasypaną studnię odkopać. Przystępujący do pracy robotnicy w czasie prowadzenia robót ziemnych natknęli się na zwłoki 4-ch ofiar, w których rozpoznano Szteinów.

                Natychmiast zameldowano o wypadku Urzędowi Bezpieczeństwa, który na podstawie posiadanego zameldowania (złożonego w swoim czasie przez mnie) z przed 2-ch lat aresztował Wiktorowicza i Kuzduba. Przeprowadzona przez miejskiego lekarza sekcja zwłok wykazała, że ojciec i synowie zostali zarąbani, natomiast Szteinowa miała rozpłataną głowę jakimś ostrym narzędziem. Śledztwo i sekcja były prowadzone w obecności i z polecenia sędziego śledczego Rogowskiego [?].

                 Jak można było ustalić na podstawie początkowych zeznań, ofiary zostały zamordowane w nocy z 8-go na 9-go stycznia 1945 r. tj. 6 dni przed wkroczeniem Armii Czerwonej (Ostrowiec został oswobodzony dnia 16-go stycznia 1945 r.)

                 Śledztwo jest w toku. Sprawa podlega Prokuratorowi Wojewódzkiego U.B. w Kielcach.

Dnia 11 bm. zwłoki ofiar pochowane zostały na cmentarzu żydowskim w Ostrowcu w obecności garstki Żydów Ostrowieckich. Grób ich znajduje się w szeregu mogił żydowskich pochowanych w czasie okupacji i po wyzwoleniu.

                 Jak mi dotąd wiadomo, to w związku ze sprawą zatrzymano 4 osoby, zaś reszta sprawców jest poszukiwana. Jestem w stałym kontakcie z odnośnymi władzami oraz Żydami, przebywającymi w Ostrowcu. O biegu sprawy jestem dokładnie poinformowany.

                 Kończąc mój opis nie mogę pominąć następujących okoliczności, wykazujących niesłuszną obojętność ze strony Żydów dla tego rodzaju wypadków!

                 Niezwłocznie po otrzymaniu telegramu z Ostrowca, zwróciłem się telefonicznie do Jointu, prosząc o wyznaczenie mi terminu konferencji w tej sprawie. W toku rozmów dyrektor Bein, któremu przedstawiłem konieczność wydelegowania razem ze mną kogoś z władz, celem nadania sprawie odpowiedniego kierunku, odpowiedział mi, że Joint, jako instytucja zagraniczna, nie może interweniować w tego rodzaju wydarzeniach i skierował mnie do prezesa CKŻP ob. Adolfa Bermana. Prezesa Bermana nie zastałem i zostawiłem wyżej wymieniony telegram z odpowiednią adnotacją urzędującej sekretarce, która przyrzekła dać o godz. 6-ej telefoniczną odpowiedź. Ponieważ o umówionej godzinie odpowiedzi nie było, zaś sprawa nie mogła ulec zwłoce, wyjechałem do Ostrowca. Po moim powrocie z Ostrowca, gdzie byłem 3 dni, zwróciłem się ponownie telefonicznie do CKŻP, lecz prezesa znów nie było, zastałem urzędującego generalnego sekretarza ob. Lazebnika [?]. Temu ostatniemu zreferowałem sprawę i zdumiony byłem otrzymaną odeń odpowiedzią: Primo: że jest bardzo zajęty, secundo: po przedstawieniu konieczności interwencji u władz, by morderstwo zostało zakwalfikowane jako "rasowe", nie zaś jako zwykła zbrodnia i nie podlegało amnestii - ob. Lazebnik oświadczył, że mamy zaufanie do naszych władz, które z pewnością sprawiedliwie ocenia przebieg wypadków.

                 Ja jednak stoję na stanowisku, że interwencja u władz jest najlepszym świadectwem zaufania do nich, zaś interwencja przedstawicieli wymordowanego żydostwa jest wyrazem współpracy w ściganiu morderców - naszych wspólnych wrogów.

                 Moim zdaniem interwencja musi być, aby prokurator należycie i właściwie zakwalifikował morderczy czyn, zwłaszcza, że wykrycie przestępstwa nastąpiło w tak niezwykłych okolicznościach.

                 Łączę wyrazy szacunku dla naszego Szanownego historyka dra J. Kernisza oraz obrońcy naszego honoru mgr H. Blumentala

kreślę się

A. FRIEDENTAL

Źródło: Żydowski Instytut Historyczny

1942-1944

ul. Głogowskiego (wówczas Radomska), 1942 r.

ul. Siennieńska, 1942 r.

ul. Siennieńska, 1942 lub 1943

ul. Kościelna, 1944 r.

Źródło: Żydowski Instytut Historyczny

Zdjęcie rodzinne Muszkiesów

Rodzina Muszkiesów około 1910 roku,
od lewej: Bluma, Chana Hinda, Abram Moszek, Izaak, Chaja
i Szmul - późniejszy fotograf,
fot. Dawid Erlich [?], Ostrowiec.

Szpilman

“My father’s Rhapsody captured the enormity of this tragedy, and his own personal sense of sorrow and loss. It became his healing.” - Helene Shifman, Leo Szpilman’s Daughter.

The world would come to know Leo Szpilman (later Spellman) as a renowned musician and Holocaust survivor. But little did anyone know, Leo’s all-too-common story was told in an uncommon fashion– through his three-part musical composition.

His talent became his lifeline during the Holocaust. After the German occupation of Poland, Leo was placed in the Ostrowiec ghetto, where he established an orchestra.

In the grueling circumstances of ghetto life, Leo’s musical craft captured the attention of an SS guard who agreed to lighten his workload in exchange for accordion lessons. When the guard received word of Jewish deportations from the ghetto, their relationship quickly inspired the guard to help Leo and his wife escape to a nearby forest.

It wasn’t until the end of the war that the couple emerged from hiding and Leo found peace again in his music. During his time at the Furstenfeldbruck displaced persons camp, he composed his Rhapsody 1939-1945, an ode to victims of the Holocaust. After debuting the piece in 1947, Leo stowed the score in a suitcase, leaving the memories of the Holocaust on paper, not to be heard again until the 2000s.

Źródło: United States Holocaust Memorial Museum

Postcard

 

Meir Bulka:

In 1929, my grandfather Moshe-Aharon Bulka left Poland and immigrated alone to Israel, in anticipation lay the basis for bringing family from Poland to Israel. My grandfather worked in all sorts of jobs until he found permanent work, it would enable him to pay enough money to buy the certificate (The white paper) that will allow him to bring the rest of the family to Israel. This postcard was sent from Israel to Poland for the 1934 Jewish New Year represents the Land of Israel at the beginning of construction and prosperity while Israel was under the control of the occupation of the British Mandate.

The NEW YEAR  postcard shows the King David Hotel in Jerusalem, Allenby Street, Lilienblum Street and Ben Yehuda Street, which symbolized the anticipated economic boom and the National Library Building and the Western Wall, symbolizing the tradition of the people of Israel.

As a photographer, I renovated a few image and planted to replace those old, the same places, as they are today, and here is the same overt 82 years ahead. A kind of tribute to those who dreamed. That was his dream, and now we had a big family, children, grandchildren and great-grandchildren.

Means, a dream come true.

Lea Alterman (Balint)

Dzięki uprzejmości Grzegorza Nowaka

Więcej: Lea Balint – ocalona przez siostry franciszkanki

Zobacz wpis: Dziecko bez właściwości

Shana Tova

Message from Meir Bułka:

Shana Tova 1936 Pearl Bulka, my grandfather's sister. Pearl was born in 1918, the Happy New Year's postcard was printed out when she was 18.Pearl and the rest of the family were sent to Treblinka from Ostrowiec in 1942 where she was murdered when she was only 24.The postcard has a little remodeling with color and some fixed. 

 Tłumaczenie wiadomości od Meir Bułki:

Szczęśliwego Nowego Roku 1936 dla Perli Bułki, siostry mojego dziadka. Perla urodziła się w 1918 r., więc miała 18 lat gdy owa noworoczna karta pocztowa została wydrukowana. Perla, tak jak reszta rodziny z Ostrowca, trafiła do Treblinki w 1942, gdzie została zamordowana w wieku 24 lat. Karta pocztowa została delikatnie wzbogacona kolorem.