Z Zagłębia Dąbrowskiego

"Polak. Organ Narodowej Partii Robotniczej"

Nr 249, z dn. 27 października 1924

Dzięki Jackowi Podsiadło.

Na kirkucie przed wojną

There are 2 pics that I posted - sad to know the stones are no longer there but not surprising. Thank you so much, Wojtek, for checking. Most likely they were broken up to make that fence for the other cemetery or a walkway.  And the both of them were the second stones that had been made for the people buried there - the first ones were not in good shape and the family abroad sent money to have them redone from what I understand.
The first pic - the darker one - is labelled with names Bella and Mendel. They are the children of one of my great-uncle’s, Itch-Meyer, who was brother to my bubbie. I’m not sure whose stone they are sitting front of.
The second pic -the woman on the left is my great-aunt, Deborah or Dobla and the woman on the right hand of the picture, is my bubbie, Sura (Sara).  They are sitting in front of their mother’s stone - Shaindl Frimet. And she was also called the Roifeta or ‘Healer’ of Ostrowiec.

Thanks Suri Weinberg-Linsky

Aleja 1940

Listy Sługi prawdy

Gazeta Świąteczna R.49, nr 2531 (4 sierpnia 1929)

Gazeta Świąteczna R.49, nr 2536 (8 września 1929)

Gazeta Świąteczna R.54, nr 2778 (29 kwietnia 1934).

Źródło: Polona
Dzięki uprzejmości Sławomira Kapusty

Bunt

Michał Wójcik "Treblinka 43. Bunt w fabryce śmierci", Znak, 2018

Jankiel Wiernik "Rok w Treblince"

Samuel Willenberg "Bunt w Treblince"

Dzięki uprzejmości Jacka Podsiadło

"Nieszczęsne kobiety z Ostrowca"

Jechiel Rajchman
Ocalałem z Treblinki. Wspomnienia z lat 1942–1943

Czytelnik 2011

Dzięki uprzejmości Jacka Podsiadło

DEBATA: Wiersz „Słup ze słów” Jacka Podsiadły

DEBATA: Wiersz „Słup ze słów” Jacka Podsiadły

Marta Tomczok

Jacek Leociak

Karolina Koprowska

Bożena Keff

Piotr Sadzik

Jan Potkański

"Słup ze słów"Jacek Podsiadło

 Słup ze słów

Jej zdjęcie zblakło.

Cień cienia cienia.

Dziewczęce światło

szuka skupienia.

Poważna Bela

znajduje rymy

dla Izraela,

dla Palestyny.

Nie pokazuje

nikomu wierszy.

Jednak się czuję

dzięki nim śmielszy,

skoro straciwszy

brata w Powstaniu,

rodziców w Auschwitz,

chciała żyć za nich

i jeszcze właśnie

wierszom powierzyć

ogień: gdy gaśnie

i gdy się szerzy.

Tam, gdzie kurs życia

spada do zera,

życie opiera

wartość na zerze,

pustym nakryciu,

próżnej ofierze.

Poezja także

Tam była w cenie,

jak kwit, niemalże

ubezpieczenie –

liche, na opak,

ale jedyne.

Jak to, gdy chłopak

wiersz da dziewczynie.

Jacek Leociak

w „Biografiach ulic”

pisze, że chociaż

wszyscy Tam czuli

głód, wprost tortury

głodu na co dzień,

to głód lektury

też był w tym głodzie.

Cervantes. Tołstoj

i „Zmartwychwstanie”.

I „Kwiaty polskie”

przeszmuglowane

z aryjskiej strony.

Głód czegokolwiek,

głód nieskończony

spędzał sen z powiek,

lecz, choć nie znikał,

mniej może dręczył,

gdy ktoś Bialika

mówił z pamięci?

Kirman, Szajewicz

i Kacenelson,

nawet Tam, Wtedy

– ufali wierszom.

Suckewer. Szlengel.

Jakbym grał w jengę

i odejmował

ciężar od słowa.

W noce przeklęte

do Czerniakowa

garnęły się też

bobry Grey Owla.

Grey Owl?... Skądś znam to.

Przebrzmiała jasność.

Co to za transport?

Smutno i ciasno

na całym świecie,

nie tylko w „giecie”.

Znana od dziecka

gwara kielecka,

czarna, zdradziecka,

smołowa mowa:

i tak wy przecie

na śmierć idzieta!

Tłuką się myśli

w spuchniętych głowach,

grzechoczą słowa

w żywych szkieletach:

dzieci gdzieś wyślij,

obrączkę schowaj,

miód zapłacony,

bony wycięte,

„Trzech z mojej strony”,

„Lejbuś, pamiętaj,

tylko nie obóz!”.

To chłopcy z ŻOB-u,

wyrwani z szopów

Lejb, Cwi i Abuś,

patrzą sposobu,

żeby do grobu

zabrać ze sobą

maksimum szkopów,

obmierzłych szwabów

warczących obok.

Czarne Makabi.

Śmierć, sukinsyny.

I wino walki

do głów uderza

a w Domu Bałki

ktoś już przymierza

jej sukienczyny

i jedną chustkę.

Serce dziewczyny

odmierza pustkę

równiutką porcją,

miarką codzienną.

Już jest na dworcu.

Żegnaj, Kamienno.

Gdy świat się wali,

to maszt się chwieje.

W Kielcach w kibucu

młodzież się uczy

żyć i ocalić

jakąś nadzieję.

Żydowski nierząd

prosi się kija,

Kielce należą

dziś do chrześcijan.

I Hitler żydom

też nie poradził.

Na Plantach siedem

tłum się gromadzi.

Żydków z nieszczęścia

i ran się leczy

kijem i pięścią.

Ogniem i mieczem.

W tłumie Polaków

stoi tam w dole

sto moich Matek,

prawdziwych Polek.

W pracach Joanny

Tokarskiej-Bakir

był przedstawiany

też typ i taki,

nikt jednak lepiej

ode mnie nie wie,

jakich zaślepień

i zacietrzewień

sięga i jakich

upadku wyżyn

duma Polaków

pod Świętym Krzyżem,

jak się zaperza

lud świętokrzyski,

gdy Żyd z talerza

je, a on z miski

i jak się stara

kielecka jędza,

gdy ją napędza

mądrość jej księdza,

małość i wiara,

scheda pokoleń

i własna nędza,

jak wchodzi w rolę,

gdy po Żydówce

przymierza chustkę

jakby mierzyła

aureolę,

jak jej na czole

nabrzmiewa żyła,

jak przekonuje

się własnym wrzaskiem,

że przyszła w chustce

i w stanie łaski.

Mamusiu. Mamo.

Święte obrazy

przeczą swym ramom.

I tyle razy

pytano mnie o

pogardę świata,

skąd to się wzięło.

Przeszły więc lata

chude i szpetne.

Ponad trzydzieści.

I w Beli Gertner

rodzinnym mieście

często po cyrku

szkolnych niedoli

szliśmy na kirkut,

żeby do woli

„pieprzyć to wszystko”

i przy ognisku,

nim żar się zwęgli,

gnieść butem iskry,

kląć na potęgi

i na ułamki,

grać w pici-polo

na małe bramki,

jeść, pić i palić,

wrzeszczeć „niech żyje”,

zbierać po pysku

i dawać w szyję,

pluć i mieć w nosie

szkołę i pracę.

A sikać szło się

wśród krzywych macew.

Zacznę od końca.

Przeżyję Ojca,

przeżyję brata.

Znów przejdą lata.

Znów ze trzydzieści.

W Ostrowcu pomnik.

W swej opowieści

Rubin Katz wspomni

podkochiwanie

się w małej Beli

i to wyznanie

też mnie ośmieli.

Spróbuję zacząć.

Znowu na nowo.

Słowa coś znaczą.

Wierzę na słowo.

Że była mała,

wiem z protokołu

oględzin ciała.

Czasem z popiołów

coś blado błyśnie.

Coś z biżuterii?

Może coś z Miśni?

Nitki, literki.

Zdania zamknięte,

zaszyte w tomach

jak sny w naprędce

skleconych Domach.

Wiersz, Golem z liter

prawie skończony.

Zęby wybite.

Czaszka zmiażdżona.

Z życia są wzięte

śmierci szwadrony.

Bony wycięte.

Miód zapłacony.

W ciasnym i smutnym giecie

żyli sobie żydki nudno…

Rachela Ofenberg, „Wysiedlenie” (wiersz jedenastoletniej autorki przechowany w Archiwum Ringelbluma)

Jej brat Abek Gertner był jednym z nieustraszonych bojowników poległych w Powstaniu Getta Warszawskiego. Bela […] uwielbia pisać i rymować, ale wstydzi się pokazywać swoje wiersze. […] W mojej pamięci wyryło się kilka wersów, które próbowała zrymować […] po polsku, o książkach wspomnieniowych i papierowych nagrobkach, które coraz częściej stawia się zamordowanym podczas Zagłady. Brzmiały one tak: „Góry słów – to rzecz zbyt błaha, by mogła zaświadczyć o zamordowanym dziecku, zabitym, choć niewinnym, a pisanie książek wspomnieniowych nie uwieczni Żydów, którzy spłonęli w piecach […]. Zostały tylko słowa i litery, kwitnące w popiele w postaci tomów książek z wierszami”. Bardzo utalentowana była ta piękna dziewczyna.

Rafael Blumenfeld, „Kibuc Ichud ha-Naor ha-Cijoni – Akiwa w Kielcach przed pogromem i po nim”

…nr obozowy A-16910, zmiażdżenie czaszki, w szczęce górnej prawostronnie wybite jedynka i dwójka.

Protokół oględzin zwłok Bajli Gertner, 5 lipca 1946 r.

…wybiegła z tej komórki Żydóweczka lat około 16, którą jeden żołnierz z armii polskiej zaczął bić. Po zemdleniu danej Żydóweczki ludzie cywilni unieśli na rękach żołnierza, wznosząc okrzyki niech żyje.

Protokół przesłuchania świadka Józefa Białkowskiego w WUBP w Kielcach, 5 lipca 1946 r.

Tam na ziemi leżała młoda kobieta, może miała 17 lat, leciała jej krew z nosa, leżała na wznak. […] jakiś mężczyzna z tej grupy podszedł do leżącej młodej kobiety i obcasem buta zaczął deptać ją po głowie w okolicy skroni, zaraz po tym poszła jej krew z ucha.

Protokół przesłuchania świadka Stanisława Adamczyka przez prokuratora Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Krakowie Delegatura w Kielcach, 13 sierpnia 2001 r.

Daj pani te chustke z głowy, woła znajoma kobieta do Salomonowiczowej, gdy ją prowadzą z kozy do transportu, i tak przecież na śmierć idziecie. Biedna z gołą głową idzie na mrozie, do wagonu śmierci.

Relacja Celiny Grünszpan dotycząca likwidacji getta w Sandomierzu w styczniu 1943 r.

Moja dawna gospodyni z ulicy Zamkowej nie chciała mnie przenocować, opowiedziała mi tylko, że miała powodzenie, bo gdy prowadzono Żydów do wagonów, ona poprosiła Ukraińca o chustkę jednej Żydówki i ten ściągnął tamtej chustkę dla niej.

Dziennik Hindy Malachi z Ostrowca nad Kamienną, fragment dotyczący pobytu w Ćmielowie pod koniec 1942 r.

Duży garnek stoi na gazowej kuchence. Matka zapala płomień. […] Nie mamy jarzyn, makaronu, ziemniaków. Ani jednego ziarnka kaszy. Mimo to matce się wydaje, że przygotowuje obiad.

Sonia Landau (Krystyna Żywulska), „Pusta woda”

Doktor Szwajgier ratowała dzieci przed śmiercią w Treblince: podawała im morfinę i dzieci umierały na szpitalnych łóżkach. (Kiedyś, pod koniec lipca, Inka wróciła ze szpitala i nie znalazła już mamy. Tylko kartkę pospiesznie zapisaną: bony wycięte, miód zapłacony).

Anka Grupińska, „Odczytanie listy”

Dzięki uprzejmości Jacka Podsiadło