Goście Radia Ostrowiec

Radio Ostrowiec · Gość Radia Ostrowiec - Anna Boroń i Wojciech Mazan

Portrait of the Katz family

Portrait of the Katz family in Ostrowiec, Poland.

Standing in the back, from left, are: Izak; a cousin and Moniek. Seated from left are: Rubin, the donor; an aunt from Germany; her son; Mosze; Gila and Fela Katz.

Date: 1938
Locale: Ostrowiec, [Kielce] Poland
Variant Locale: Ostrowiec Swietokryzski, Ostrovets
Photo Credit: United States Holocaust Memorial Museum, courtesy of Rubin Katz

Biography

Rubin Katz is the youngest son of Mosze and Gila Katz. He was born October 8, 1931 in Ostrowiec, Poland. Rubin had five siblings: Moniek, Izak, Lejzer, Abram and Fela. During the German occupation the family remained in Ostrowiec until the liquidation of the local ghetto in March 1943. At this time Rubin went into hiding in the surrounding countryside. He was soon discovered and taken to the Ostrowiec labor camp, where he was hidden for several months by a family inside the camp. In November 1943 Rubin went to Warsaw, where he lived in hiding under the assumed identity of Stefan Teodor Wojs. He was liberated in Wlochy, a village outside of Warsaw, in January 1945. After the war Rubin returned to his hometown, where he learned that his mother and three of his siblings, Lejzer, Abram and Fela, had also survived. The following year on March 29, 1946, Rubin joined a children's transport to London.

Source: USHMM

Polonia

 

Chłopiec, który przeżył Auschwitz

 

CHŁOPIEC, KTÓRY PRZEŻYŁ AUSCHWITZ
Levi Lerman był wesołym i psotnym chłopcem ze wsi Ostrowiec. Miał zaledwie 14 lat, gdy jego życie przybrało niewyobrażalny obrót wraz z wybuchem II wojny światowej w 1939 roku, kiedy to wojska nazistowskie napadły na Polskę i zajęły jego rodzinne miasto. W ciągu bolesnego sześcioletniego okresu Levi musiał zmierzyć się z ciężkim życiem w getcie w Ostrowcu, z wyniszczającymi stratami, wyczerpującą pracą przymusową i niezliczonymi transferami do obozów koncentracyjnych, w tym do obozu zagłady Auschwitz-Birkenau. Pośród tej męki płonął w niej tylko jeden płomień: niezachwiana wola życia i ochrony ojca, która pozwoliła jej, wbrew wszelkim przeciwnościom, przetrwać. 

LERMAN ADRIANA
Urodziła się 3 listopada 1971 roku w Buenos Aires w Argentynie. Jest pisarką, badaczką specjalizującą się w Holokauście, nauczycielką hebrajskiego i farmaceutką. W swojej pierwszej książce, The Pain of Being Alive Editorial El Ateneo z 2022 roku, udało mu się odkryć przeszłość swojego dziadka Salomóna Lermana w czasach nazizmu. Dzieło zyskało wielkie uznanie zarówno w Argentynie, jak i za granicą. Od tego czasu Adriana poświęciła się prowadzeniu krajowych i międzynarodowych konferencji, rozpowszechnianiu historii swojej rodziny w czasie Holokaustu oraz nauczaniu o konsekwencjach dyskryminacji i nienawiści. We wrześniu 2023 roku Adriana Lerman została wyróżniona przez legislaturę Buenos Aires za wkład jej opowieści o dziadku imigrancie, które odzwierciedlają jego walkę i odporność. W listopadzie 2023 r. społeczność Benei Tikva wyróżniła jej pracę na rzecz odzyskiwania historii swoich przodków i otrzymała nagrodę Jai za wkład w zachowanie pamięci o Holokauście. Została wyróżniona jako osoba niezwykle zaangażowana, która, pracując nad obszernym archiwum dokumentów pozostawionych przez dziadka, zdołała zrekonstruować historię, która naznaczyła jej rodzinę: ból i stratę, jakich doświadczyła w czasach nazizmu. Jej determinacja i pasja do swoich początków doprowadziły ją do napisania drugiej książki, The Boy Who Survived Auschwitz Editorial El Ateneo, 2025, w której ujawnia pełną historię swoich jedynych żyjących krewnych z obozów koncentracyjnych, oddając hołd zarówno im, jak i ofiarom nazizmu.

Język hiszpański
Rok wydani 2025
Liczba stron 192

Źródło: CHŁOPIEC, KTÓRY PRZEŻYŁ AUSCHWITZ - ADRIANA LERMAN - Księgarnie SBS

Pobierz mapę / Download map

 Pobierz mapę "OSTROWCE" (PDF)

Download map "OSTROVTSE" (PDF)

Russ. Polen

 

Źródło: Allegro

Utwory muzyczne

Utwory muzyczne rebego z Kojzmera (Sandomierza) - rabina Aleksandra Zisze Ajzensztadta - pochodzące z rękopisów ukrytych przy ul. Siennieńskiej 54 (dziś 28) w Ostrowcu, odnalezionych po wojnie przez jego syna Amnona Ajzensztadta i opublikowanych w książce „Endurance: Chroniclesof Jewish Resistance”, 1987.

Utwory we współczesnej interpretacji Magdaleny Pałgan-Wróbel. 

„Rativeh Unz, Got” (Save Us o Lord)

„Zochraynu Lechayim” (Remember Us for Life)

„Ono Adonoy”  (We Pray Three O Lord)

„Vehoyo Bayom Hahu”

„Itzu Eitzu Vesufor”

„Kad Ayil Shabatoh” 

 Aramejska mistyczna modlitwa piątkowa 

w interpretacji muzycznej rabina A.Z. Ajzensztadta

Rabin Aleksander Zisze Ajzensztadt, znany jako Rebe z Sandomierza,
w styczniu 1943 r. został deportowany z Ostrowca do Treblinki.

Skrzypce: Magdalena Pałgan-Wróbel

Źródło: Amnon Ajzensztadt, Endurance: Chronicles of Jewish Resistance, 1987

Syn rabina nosił mundur SS, aby ratować Żydów

 

Extracted Article Text (OCR): The Toronto Star from Toronto, Ontario, Canada - Toronto Star Archive

Mapa "Ostrowce" - relacje

 

Ślady po mezuzach

 

Źródło: MI POLIN MEZUZA CENTER

W sprawie rabina Halsztuka

 

1) Akt małżeństwa z pierwszą żoną

Urząd Stanu Cywilnego Okręgu Bóżniczego Warka Akt małżeństwa nr 5/1875 Warka dnia 16.02.1875 Majer Hil Halsztuk kawaler 21 lat syn Abrama Icka i Hany Abramówny małżonków Halsztuk przy rodzicach piekarzach w Osadzie Sobienie-Jeziory zamieszkały, z Maryą Ruchlą Roter panną 21 lat, córką Abrama i Hudesy z Brunsztejnów, przy rodzicach w mieście Warce zamieszkałą. 

(W niektórych artykułach w internecie napisano, że urodzony w Sawinie. Ten Sawin to może być przekręcona/źle odczytana z rosyjskiego nazwa miejscowości Sobienie-Jeziory.)

2) Załączniki do pierwszego aktu małżeństwa

https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/2966940

(W podanej wyżej jednostce znajdują się załączniki do akt małżeństw. Powinien tam być odpis aktu urodzenia rabina. Materiał niedostępny w internecie, ale można zamówić z archiwum państwowego w Radomiu. Wystarczy poprosić o skan aneksów do aktu 5/1875. Podejrzewam, że oryginalny akt urodzenia nie zachował się, ale odpis będzie przepisany słowo w słowo.)

3) Akt urodzenia pierwszej żony

Urząd Stanu Cywilnego Okręgu Bóżniczego Warka Akt urodzenia nr 7/1854 Rother Marya Ruchla ur. W Warce 28.12.1853

4) Akt małżeństwa z drugą żoną

Urząd Stanu Cywilnego Okręgu Bóżniczego Piotrków Trybunalski akt małżeństwa nr 17/1880 

Piotrków 17.04.1880 Majer Chil Halsztuk, wdowiec 27 lat, syn Abrama Icka i Hany z Kupermanów z Ruchlą Maryą Szydłowska, panną, 17 lat córką Borucha i Dwojry z Rozenbergów urodzona i zamieszkała w Piotrkowie.

5) Załączniki do drugiego aktu małżeństwa

https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/10043072

(Tu powinien być do zamówienia odpis aktu zgonu pierwszej żony. Ponownie oryginał raczej się nie zachował)

6) Akt urodzenia drugiej żony

Urząd Stanu Cywilnego Okręgu Bóżniczego Piotrków akt urodzenia nr 137/1863 Szydłowska Ruchla Marya ur. w Piotrkowie 18.08.1863

7) Akt zgonu rabina

Akta stanu cywilnego Okręgu Bóżniczego w Ostrowcu akt zgonu nr 22/1928 Halsztuk Majer Chil zmarł 11.03.1928 w Ostrowcu w domu nr 3 przy ulicy Bagno 

 8) Akt zgonu drugiej żony

Akta stanu cywilnego Okręgu Bóżniczego w Ostrowcu akt zgonu nr 72/1941 Halsztuk Ruchla Maria zmarła na zwyrodnienie mięśnia sercowego dnia 7.04.1941 w Ostrowcu w domu nr 17 przy ulicy Zatylnej

Dzięki uprzejmości Pawła.

Ostrowce

🟪 Spotkanie promocyjne:

📅 sobota 12 kwietnia 2025, godz. 17:00

📍 Ostrowiecki Browar Kultury, sala wielofunkcyjna

🟪 Spacer:

📅 niedziela 13 kwietnia 2025, godz. 13:00

📍 zbiórka: przy pomniku Żydów ostrowieckich, przy ul. Starokunowskiej 

ℹ️ Udział w wydarzeniu jest bezpłatny.

Spotkanie odbędzie się w języku polskim. 

Informacje o projekcie "OSTROWCE":

Stowarzyszenie Kulturotwórcze Nie z tej Bajki stworzyło mapę miejsc związanych z ostrowieckimi Żydami ✡️ Wydawnictwo to efekt projektu „OSTROWCE” współfinansowanego przez Stowarzyszenie, Forum Dialogu oraz Gminę Ostrowiec Świętokrzyski. Mapa w dwóch wersjach językowych jest podsumowaniem stanu wiedzy oraz punktem wyjścia do prowadzenia edukacji w tym ważnym temacie.

Słowo wstępne do mapy:

„Ostrowce to nazwa naszego miasta w języku jidysz i mianownik liczby mnogiej tej samej nazwy w języku polskim.

Od swego zarania był Ostrowiec miastem Polaków i Żydów. Powstał w 1597 r., a pierwsza wzmianka o tutejszych Żydach pochodzi z roku 1631. Od połowy XVII wieku liczba żydowskich mieszkańców stale rosła, aby na przełomie XIX i XX w. stanowić wyraźną większość. W okresie międzywojennym znacznie poszerzono granice miasta i rozbudowano przemysł ciężki. Wówczas nastąpiła przemiana Ostrowca z miasteczka o charakterze sztetlu w modernizujące się miasto z aspiracjami. Tuż przed II wojną światową Żydzi stanowili nieco ponad jedną trzecią ostrowczan.

Kres istnieniu żydowskiego Ostrowca położyła II wojna światowa. W kwietniu 1941 r. Niemcy utworzyli w mieście getto. Obejmowało ono rynek z przyległymi ulicami, czyli niemal całą starą zabudowę miasta. W getcie znalazło się ponad 16 tys. osób, wliczając w to Żydów wysiedlonych z Konina i okolic oraz z Wiednia. W całym okresie istnienia getta z głodu i chorób zmarło ok. 10% jego mieszkańców. Wysiedlenia i wywózki prowadzono od października 1942 r. do marca 1943 r., kiedy nastąpiła ostateczna likwidacja ostrowieckiego getta. Szacuje się, że w Zagładzie zamordowano prawie 95% tutejszych Żydów. Nieliczni ocalali powrócili po wojnie do Ostrowca, by w pośpiechu go opuścić po pogromie kieleckim w lipcu 1946 r.

Żadna ulica w Ostrowcu nie ma za patrona żydowskiego obywatela miasta. Nie znajdziemy Żyda wśród absolwentów, którymi szczycą się po dziś dzień ostrowieckie szkoły. Wraz z zagładą społeczności Żydów ostrowieckich dokonało się zniszczenie ich kultury, przepadła także ogromna większość dokumentów ich dotyczących. Rzadko udało nam się dokładnie ustalić daty funkcjonowania obiektów, o których opowiadamy, ale w znakomitej większości zebrane przez nas informacje odnoszą się do dwudziestolecia międzywojennego. Wielu istotnych miejsc żydowskiego Ostrowca nie byliśmy w stanie wskazać na naszej mapie, a tam gdzie się to udało, często musieliśmy się uciekać do formuł „miejsce po”, „nieistniejący” albo „niegdysiejszy”.

Oddajemy tę skromną mapkę do rąk użytkowników świadomi licznych jej braków, ale też świadomi, że dzisiejszy Ostrowiec jest jednym wielkim „miejscem po”.

Wojtek Mazan, Jacek Podsiadło, Łukasz Wójcik

🟪 Podczas spotkania promocyjnego i po premierze mapa będzie dystrybuowana w miejscach związanych z lokalną kulturą i turystyką. Udział w wydarzeniach oraz egzemplarze mapy OSTROWCE będą bezpłatne.

Autorzy tekstów: Wojtek Mazan, Jacek Podsiadło, Łukasz Wójcik

Redakcja: Jacek Podsiadło

Projekt graficzny: Maciej Biedka

Tłumaczenie: Zbigniew Talaga

Realizacja: Wojtek Mazan, Anna Boroń

Promocja: Anna Boroń

Wydawca: Stowarzyszenie Kulturotwórcze Nie z tej Bajki

🟪 Projekt współfinansowany przez Forum Dialogu.

🟪 Projekt współfinansowany z budżetu Gminy Ostrowiec Świętokrzyski w ramach dotacji celowej udzielonej w 2025 roku na zadanie pn. "Druk mapy Ostrowce".

Nagrobek

 

Nagrobek trzech młodych kobiet
- Fajgi Krongold, Chaji Szpigel i Otylii Szrajer,
 oraz szesnastoletniego Izraela Lejba Lustiga, zamordowanych
przez członków poakowskiego podziemia antykomunistycznego
19 marca 1945 roku w Ostrowcu Świętokrzyskim,
obok macewy klęczy siostra Chaji Małka, 1945, fot. NN

Rozbity nagrobek
Fajgi Krongold, Chaji Szpigel, Otylii Szrajer i Izraela Lejba Lustiga
z Ostrowca Świętokrzyskiego, listopad 1945, fot. NN.

Dzięki uprzejmości Avi Borenstein

Kibuc Geula

 

Kibuc Geula Ostrowiec, fot. Szmul Muszkies, 1933-34

Translation of Hebrew description/names on back of group photo:

1. Nachum Walerstein (from Kibbutz Szydłowiec "Yehuda") from the city of Ostrowiec

2. Paltiel Brickman (from Kibbutz Słupa Nowa "Leader") from the city of Ostrowiec

3. Haim Dek (from Kibbutz Słupa Nowa "Leader") from the city of Yanov-Lib

4. Leibel Mintz (from Kibbutz Ostrowiec "Geula") Ostrowiec branch

5. Heschel Feintuch (from Kibbutz Ostrowiec "Geula") Klimontów branch

6. Moshe (last name?) (from Kibbutz Ostrowiec  "Geula") Tomaszów Lubelski branch

7. Yehiel Brukierer (from Kibbutz Selofia "Leader") Tarłów branch

8. David (last name?)  (Kibbutz Ostrowiec "Geula") Szydłowiec branch

9. Shragai Zoberman (from Kibbutz Ostrowiec "Geula") Ożarów branch

10. Unknown name Krasnobród  branch

11. Yehudit Friedman (from Kibbutz Ostrowiec "Geula" ) Kleszczele branch

12. Chaya Sara Liebman (from Kibbutz Ostrowiec "Geula" ) Słupa Nowa branch

13. Tama Erlich from the city of Ostrowiec

14. Zvia Leah Erlich from the city of Ostrowiec

15. Leah Fridant (from Kibbutz Salofia " Leader") Słupa Nowa branch

16. Bila Glazerman (from Kibbutz Ostrowiec "Geula") Stolin branch

17. Deborah Mirotsnik (from Kibbutz Ostrowiec "Geula") Janów Lubelski branch

18. Moshe (last name?) (from Kibbutz Ostrowiec "Geula")

19. David Borenstein (from Kibbutz Ostrowiec "Geula") Kalish branch

20. Bonam Adler (from Kibbutz Ostrowiec "Geula") Bardschel branch

21. Avraham Weizman (from the Ostrowiec "Geula" ) Słupa Nowa -Nova branch

22. Yechezkel Erlich (from Kibbutz Słupa Nowa " Leader ") Ostrowiec branch

23. Yaakov Yitzchak Hershkowitz (from Kibbutz Ostrowitz "Geula") Chmielnik branch

24. Aryeh Liebman (from Kibbutz Ostrowiec "Geula" ) Słupa Nowa -Nova branch

25. Shmuel Milstein (from Kibbutz Ostrowiec "Geula") Ostrowiec branch

26. Paltiel Blustein (from Kibbutz Ostrowiec "Geula") Lushutz branch

27. Yehoshua Schondelkauf (from the Ostrowiec "Geula") Branch Sec – Kiel ?

28. Haim Zilberman (from Kibbutz Ostrowiec "Geula") Szydłowiec branch

29. Chava Adler (from Kibbutz Ostrowiec "Geula") branch in Janów Lubelski

30. Binyamin Lederman (from Kibbutz Ostrowiec "Geula") Mszczonów branch

Notations:

-Above translation was done to the best of our ability but may contain slight errors.

-The term "leader" is translated from the original Hebrew word Neziv, meaning leader/governor, etc. This was a senior youth group leader/counsellor.

Źródło: Kibbutz Geula - Jews of Ostrowiec אתר הנצחת יהודי אוסטרובייץ (אוסטרובצה)

m.in. w Ostrowcu

 

Grzegorz Krzywiec Antysemityzm w Opatowie i okolicach w okresie międzywojennym i bezpośrednio po drugiej wojnie światowej [w:] (po)Żydowskie. Sztetl Opatów oczami Majera Kirszenblata, Warszawa 2024

 

s. 325 – 345

Czołowa postać ONR, m.in. członek założyciel i sygnatariusz Deklaracji Programowej tej formacji inż. Władysław Dowbor (wcześniej aktywny członek OWP, znany z agitacji antysemickiej w powiecie opoczyńskim) w 1934 r. wyjechał z Ostrowca, co faktycznie sparaliżowało powstanie jej struktur w całym powiecie; […]

W powiecie opatowskim rolę naczelnego organu ideologicznego spełniał wydawany w Ostrowcu „Biuletyn Zarządu Stronnictwa Narodowego”, wyznaczający główne linie postępowania i agitacji antyżydowskiej.

[…] na obszarze całego powiatu nacjonaliści prowadzili stałą aktywną działalność w zasadzie tylko w Ostrowcu, z czego najwięcej inicjatywy przejawiali młodzi działacze […]

Ciągle pewną osobliwością były prasowe ataki na tych ostatnich [Żydów] na łamach związanego z Legionem Młodych dwutygodnika „Na Przełomie” (Organ Legionu Młodych w Opatowie i Ostrowcu).

Już w połowie 1935 r. zaczęły się regularne ataki na Żydów, a także próby umasowienia akcji bojówkowej. Takie działania podejmowane były zarówno w Opatowie […] i przede wszystkim w Ostrowcu.

Nacjonalistyczni aktywiści wybierali zwykle jakieś uroczystości kościelne (m.in. opłatek) lub dni targowe, by czyhać na Żydów, a potem fizycznie ich atakować bądź publicznie poniżać. W wielu wypadkach nie dochodziło jednak do otwartych wystąpień, bowiem policja, jak np. w Ostrowcu, konfiskowała „płyn cuchnący” do zanieczyszczania sklepów.

[…]

Jeszcze w połowie 1936 r., a więc w czasie największego ogólnopolskiego wzmożenia antysemickiego, wracały próby ożywienia agitacji antysemickiej w powiecie. Na przykład Zarząd Powiatowy w Ostrowcu nawiązał w tym celu współpracę z młodzieżą akademicką i gimnazjalną (m.in. powstały wtedy „Sekcje Młodocianych” składające się z maturzystów państwowego gimnazjum), ale te zabiegi nie przyniosły oczekiwanego efektu.

[…]

Znamienne, że w tym okresie słabiej niż w innych powiatach województwa działały organizacje powiatowe SN; entuzjazmu nie budziły aktywności z użyciem przemocy i zaangażowaniem ludności chłopskiej, jak np. w podradomskim Przytyku, Odrzywole czy Ossie. Na zebraniu organizacyjnym zdominowanej przez „młodych” organizacji SN w Ostrowcu student Mieczysław Potocki zalecał „krytykowanie i bojkotowanie Żydów”, lecz potępiał „uciekanie się do przemocy … przy udziale chłopów”. Wystąpienie to zostało skwitowane gorącymi oklaskami.

[…]

W Ostrowcu działał nadto podporządkowany SN Związek Zawodowy Metalowców „Praca Polska”, nie tylko aktywnie bojkotujący Żydów, ale też wykorzystujący tzw. akcję antykomunistyczną do propagowania bojowego antysemityzmu w zakładach pracy.

Na spotkaniach organizacyjnych SN bezustannie wracały pomysły aktywizacji antysemickiej, m.in. w Ostrowcu padł pomysł niedopuszczania Żydów do kąpieli w rzece Kamiennej. Z całego powiatu opatowskiego w tym właśnie mieście najczęściej dochodziło do agresywnych zaczepek i fizycznych ataków na Żydów (np. w czerwcu 1937 r. czterech nietrzeźwych członów SN zatrzymywało Żydów na ulicy, ponawiany były próby pobić).

[…]

Antyżydowską akcję bojkotową na kieleckiej prowincji systematycznie prowadził Związek Polski założony w 1936 r. w Poznaniu, który kontynuował zarówno agitację antysemicką (regularnym prelegentem w Opatowie i Ostrowcu bywał np. ks. Stanisław Trzeciak), jak i wspierał zakładanie „sklepów chrześcijańskich”.

[…]

Najgłośniejsze w okolicy było chyba zabójstwo czterech osób narodowości żydowskiej zamieszkałych przy ul. Radomskiej w Ostrowcu w 1945 r. Zbrodni dokonali, co zostało później ustalone w wyniku śledztwa i procesu, trzej uczniowie szkoły średniej – Janusz Winiarski, Bogdan Krawczyk i Kazimierz Markwart – w trakcie potyczki uczestników podziemia akowskiego. Jeden ze sprawców, choć nie biorący bezpośredniego udziału w mordzie, zeznał, że na rozkaz przełożonych – nie wyjaśniono, czy taki rozkaz faktycznie padł i jaka organizacja go wydała – miała powstać „bojówka do walki z Żydami”, którzy rzekomo spekulowali cenami zboża w okolicy. Zadaniem „bojówki” było napadanie na ludność żydowska w celu zmuszenia jej do opuszczenia miasta. Za pierwszą ofiarę sprawcy obrali Felicję Krongoldównę, posługującą się okupacyjnym nazwiskiem Kwiatkowska, córkę przedwojennego właściciela fabryki papy. Przedsiębiorstwo to w czasie wojny zajęli Niemcy, a jego zarządcą był ojciec jednego z bandytów. Wiele wskazuje, że pozostałe ofiary jako „niepotrzebni świadkowie” były przypadkowe; z jedenastu osób, które znalazły się wtedy w mieszkaniu przy Radomskiej, wszystkie obrabowano z pieniędzy i pozbawiono cenniejszego dobytku. Po rewizji i rabunku Żydów ustawiono twarzami do ściany i wykonano swego rodzaju egzekucję; większość przetrwała – trzy osoby wyszły całkowicie bez szwanku, ponieważ sprawcy po oddaniu serii strzałów wybiegli z domu. Motywy antysemickie, czysto rabunkowe, a zapewne także osobiste były tu nierozerwalnie ze sobą powiązane.