„Dzieje publicznego szpitalnictwa w
Ostrowcu Świętokrzyskim”
Waldemar Ryszard Brociek
Ostrowiec
2005
s. 17
[…] Również ludność
żydowska w Ostrowcu posiadała własny szpital, o czym świadczy
opis miasta Ostrowca z 1820 r. oraz późniejsze inwentarze
sporządzone w latach 1823, 1830 i 1836. Już w dokumentach z lat
1799 i 1805 jest wzmianka o murowanej łaźni żydowskiej położonej
w pobliżu synagogi.
s. 18
Urząd lekarski
województwa sandomierskiego z siedzibą w Radomiu, mając na
względzie przeciwdziałanie chorobom zakaźnym, zlecił w końcu
1840 r. zbadanie wody w miejskich studniach publicznych. W Ostrowcu
istniała wówczas tylko jedna taka studnia znajdująca się w górnej
części rynku. Po czterech latach miasto odwiedził inspektor
gubernialnego urzędu lekarskiego stwierdzając, że wydane wcześniej
polecenie analizy wody nie zostało wykonane. Zalecił oczyszczenie i
ocembrowanie studni i wybudowanie drugiej. Urząd municypalny
zadecydował o lokalizacji kolejnej studni w pobliżu synagogi.
Środki na ten cel zgromadzić miał dozór bóźniczy. Zbiórki
pieniędzy dokonano wyłącznie wśród 313 właścicieli
nieruchomości narodowości żydowskiej.
[…] Drobne zabiegi
medyczne wykonywali w dalszym ciągu cyrulicy. Od co najmniej 1819 r.
działał w Ostrowcu cyrulik Stefan Ludomirski. Z 1836 r. pochodzi
wzmianka o felczerze żydowskim Mośku Dawidzie i cyruliku Eliaszu
Trydasie. W 1860 r. pracowało w Ostrowcu 2 cyrulików.
s. 21
Pierwszym stałym
ostrowieckim lekarzem medycyny prowadzącym praktykę prywatną był
Franciszek Idzikowski. Wchodził on w skład komitetu ratunkowego,
powołanego po wielkim pożarze Ostrowca w końcu czerwca 1863 r.
(przyp. 13 – Spłonęło wówczas 146 domów (1/3 nieruchomości),
a 4 tys. ludzi pozostało bez dachu nad głową. Spaliły się trzy
studnie, lecz ocalała apteka, mieszcząca się w murowanym domu w
rynku.). W guberni radomskiej i w Warszawie zbierano datki na
ostrowieckich pogorzelców. Uzyskano tą drogą zaledwie 242,87 rb,
za którą to kwotę postanowiono odbudować dwie studnie. Po bitwie
stoczonej w grudniu 1863 r. pod Bodzechowem rannych powstańców w
kilku salach budynku fabrycznego w Klimkiewiczowie, w urządzonym
prowizorycznie szpitalu, na polecenie administratora huty I.
Papiewskiego leczył felczer żydowski z Ostrowca Daniel Frenkiel
oraz lekarz ostrowiecki F. Idzikowski. D. Frenkiel został zesłany
potem na Syberię.
s. 24-25
W końcu lat 80-tych [XIX
w.] do pomocy lekarzowi miejskiemu [Jan Głogowski] magistrat
zatrudnił dwóch felczerów żydowskich: starszego Chaima Fiszbajna
i młodszego Herszka Bajnermana. Ponadto zaangażowano Zofię
Godlewską jako miejską akuszerkę. Niemal rówieśnikiem
Głogowskiego był pierwszy lekarz żydowski – Abraham (Abram)
Berek Malinger (przyp. 18 – Urodził się on w 1856 r. jako syn
Dawida i Glinki z Goldsztajnów. Był również absolwentem wydziału
lekarskiego UW.). Po przybyciu do Ostrowca w 1887 r. prowadził
prywatną praktykę. […]
Największa śmiertelność
istniała wówczas wśród ostrowieckich Żydów. Ogarnęła ich
panika. Jak informował korespondent „Gazety Radomskiej”, z
powodu zabobonów część tego środowiska sprzeciwiała się
leczeniu chorych w szpitalu, a zmarłych grzebano potajemnie. Zarazę
stłumiono dopiero latem 1895 r. W ciągu dwóch lat zmarło na
cholerę ponad 500 mieszkańców Ostrowca, a wyleczono blisko 300.
s. 28
Za przykładem
społeczności katolickiej również wśród zamożniejszych Żydów
zrodziła się inicjatywa działalności charytatywnej. Grupa
przedsiębiorców i kupców ze Szmulem Mintzbergiem opracowała
statut Towarzystwa Wspomagania Biednych Żydów Ostrowca i wystąpiła
w marcu 1913 r. do urzędu gubernialnego o rejestrację. W rok
później inna grupa ze Szmulem Hejne i Józefem Pfefferem utworzyła
Towarzystwo Pomocy Sierotom i Bidnym Dzieciom Ostrowca, którego
celem było gromadzenie środków na utrzymanie sierocińca.
S. 41
W budżecie na rok 1919
na szpitalnictwo przeznaczono kwotę 27.600 koron przy ogólnej sumie
wydatków 420.612 koron. Sekcja sanitarna miała opracować plan
utworzenia małego szpitala i ambulatorium miejskiego. W listopadzie
1919 r. w miejskiej służbie zdrowia pracowali: sanitariusz Antoni
Walczak z pensją 550 koron i dodatkiem drożyźnianym 330 (razem
880), felczer Mendel Barszcz – 100 koron + 50 (150) i akuszerka
Sabina Saar – 300 koron + 120 (420). (przyp. 50 – MHA, Księga
protokołów RM w Ostrowcu za lata 1916-1920. S. Saar pracowała
jeszcze w latach 50-tych XX w.).
[…]
4 II 1920 r. radny
żydowski L. Wacholder postawił wniosek, aby RM uchwaliła na
leczenie stałych mieszkańców m. Ostrowca, a będących w stanie
biednym bez różnicy wyznań i narodowości kwotę 30.000 koron.
Burmistrz Adam Mrozowski wyjaśniał, iż zgodnie z przepisami koszty
kuracyjne za żydów wypłacała gmina izraelicka i do zmiany tych
przepisów na drodze ustawodawczej miasto nie mogło tego obowiązku
wziąć na siebie. Mimo to w głosowaniu wniosek L. Wacholdera
poparło 10 radnych (z tego 8 radnych żydowskich). Burmistrz
zastrzegł, iż wykonanie tego punku będzie możliwe po konsultacji
z Wydziałem Sejmiku Powiatowego w Opatowie.
s. 44-45
[…] Na początku lat
30-tych XX w. pracowali w Ostrowcu lekarze: M. Kwaskowska-Zalewska,
Mieczysław Karwacki (wewnętrzny), Dawid Majer (ginekolog, akuszeria
i choroby kobiece), Ludwik Maliszewski, N. Milewska, F. Dąbkowski,
M. Radźwicka, M. Scheiber (rentgenolog), R. Schiberowa (laryngolog),
Adam Wardyński (ul. Staszica 7), Maurycy Abramowicz (ul.
Głogowskiego 47), Abram Jeleń (dziecięcy, ul. Stodolna 3), Z.
Filus, lekarze dentyści: M. Blicher (ul. Iłżecka), Hilary
Malinger, L. Wacholder (Aleja 3 Maja 15) oraz akuszerki: B. Głowacka,
L. Klefasińska (ul. Sandomierska), J. Pasterska, S. Saar, H. Zając.
[…] Do znanych lekarzy ostrowieckich należeli: Maurycy Abramowicz,
Róża Goldman, Aleksander Hall, Mieczysław Karwacki, Dawid Majer i
Mojżesz Schieber.
s. 46
Na żądanie
przemęczonego ordynatora [dr Adama Wardyńskiego] na początku 1922
r. zatrudniono [w szpitalu Zakładów Ostrowieckich] drugiego lekarza
Abrama Malingera na 3,5 godzin dziennie.
s. 50
Pierwsze wybory zarządu
Kasy Chorych odbyły się w maju 1926 r. Znaczne wpływy zyskali
działacze PPS. W skład zarządu weszli jako przedstawiciele
ubezpieczonych: Bronisław Zajdler, Jan Pietrzykowski, Zygmunt
Szmidt, Marcin Kędziora, Kazimierz Żukowski, Aleksander Reszczyk,
Józef Misura oraz Lejzor Beigelman i Icek Zyger, a pracowników:
Stafan Świda, Mieczysław Radwan i M. Buchner. Dyrektorem Kasy
został działać PPS Adam Mrowiński (z wykształcenia technik), zaś
lekarzem naczelnym – dr Aleksander Hall. Lekarzami Kasy Chorych w
1930 r. byli m.in. Abram Jeleń i Feliks Grauberg.
s. 70
Bardzo ciężkie były
warunki sanitarne i medyczne wśród ludności żydowskiej. W lutym
1940 r. w dzielnicy zamieszkałej przez Żydów rozprzestrzeniła się
rozprzestrzeniła się epidemia tyfusu. Z tego powodu otoczono ją
płotem i wprowadzono zakaz opuszczania obszaru zamkniętego za
wyjątkiem dwóch określonych godzin w ciągu dnia. Powołano
komisję sanitarną do walki z epidemią. W dwóch domach
modlitewnych położonych obok synagogi urządzono szpital zakaźny,
którym opiekował się lekarz Dawid Majer. Epidemia wygasła dopiero
w kwietniu. W czasie kiedy wybuchła wojna w 1939 r. w Ostrowcu Św.
byli następujący lekarze żydowscy: Maurycy Abramowicz (ojciec),
Abram Jeleń, Ludwik Grabecki, Malinger (choroby wewnętrzne),
Malinger (rentgenolog), Kohas Schaffel (pediatra), Majer Dawid
(ginekolog).
W międzyczasie dwoma
transportami kolejowymi przywieziono do Ostrowca Św. Żydów
wysiedlonych z Wiednia. Rozlokowano ich w kilka osadach powiatu
opatowskiego. Wśród nich było kilku lekarzy, którzy w zamian za
żywność udzielali pomocy medycznej miejscowej ludności. W
kwietniu 1941 r. utworzono ostrowieckie getto, w którym umieszczono
15,8 tys. Żydów miejscowych i z okolicznych miejscowości oraz z
dowiezionych z innych regionów (m.in. z Poznańskiego). Funkcje
opiekuńcze, w tym dotyczące prowadzenia zakładów służby
zdrowia, zlecono powołanej przez władze okupacyjne Radzie
Żydowskiej (Judenrat). Istniały przypadki udzielania różnorodnej
pomocy Żydom przez ludność polską. Centralny Komitet Żydów
Polskich Oddział w Ostrowcu Św. przekazał 22 VII 1945 r. Zarządowi
Ubezpieczalni Społecznej w Ostrowcu podziękowania „… Ob.
Lekarzom i personelowi Ubezpieczalni Społecznej za troskliwą i
pełną poświęcenia opiekę nad chorymi żydowskimi znajdującymi
się na leczeniu w szpitalu US w Ostrowcu. (przyp. 106 – MHA,
Relacja dr Zygmunta Filusa…).
W getcie działał
szpital, których ostatnich pacjentów wymordowano w trakcji
pacyfikacji w dniu 10 X 1942 r. Część zdrowych zdolnych do pracy
Żydów umieszczono w obozie pracy urządzonym niedaleko Zakładów
Ostrowickich na łąkach częstocickich. Istniał tam również
szpital, działający w bardzo ciężkich warunkach, który dopiero
na wiosnę 1944 r. zaczął rzeczywiście pomagać chorym.
